अडिर (एरण्ड) एक औषधीय गुणले भरिपूर्ण बिरुवा हो जसलाई वैज्ञानिक नाम रिसिनस कम्युनिस (Ricinus communis) भनिन्छ। यो बिरुवा नेपाल लगायत विश्वका धेरै उष्ण र समशीतोष्ण क्षेत्रहरूमा पाइन्छ। अडिरको उत्पत्ति पुरानो मिस्र र भारतीय उपमहाद्वीपमा भएको मानिन्छ। यसको बीजबाट निकालिने तेललाई औषधीय र औद्योगिक उद्देश्यहरूका लागि प्रयोग गरिन्छ। अडिरको तेललाई क्यास्टर आयल (Castor Oil) भनिन्छ, जुन विश्वभर धेरै चिकित्सकिय र औद्योगिक क्षेत्रहरूमा प्रयोग हुने गर्छ।
आयुर्वेदमा अडिरलाई धेरै महत्त्वपूर्ण मानिन्छ। यसलाई “वातशामक” (वात दोष कम गर्ने) र “स्निग्ध” (चिल्लोपना दिने) गुणले युक्त मानिन्छ। यसका पात, बीज, जरा, र तेल सबै औषधीय उद्देश्यका लागि प्रयोग गरिन्छ। अडिरको तेलले पाचन प्रणालीलाई सुधार गर्ने, इन्फ्ल्यामेसन कम गर्ने, र छालाका रोगहरू निको पार्ने जस्ता धेरै गुणहरू हुन्छन । यसले शरीरका विभिन्न अंगहरूमा हुने दुखाई र रोगहरूको उपचारमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।
अडिरको प्रयोग केवल आयुर्वेदमा मात्र सीमित नभई आधुनिक चिकित्सा विज्ञानमा पनि यसको महत्त्व बढ्दै गएको छ। यसले शरीरको प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउने, रक्त संचारलाई सुधार गर्ने, र विभिन्न संक्रमणहरूबाट बचाउने क्षमता राख्छ। यसले गर्दा अडिरलाई प्राकृतिक औषधीको रूपमा धेरै पुरानो समयदेखि प्रयोग गरिँदै आएको छ।
अडिर (एरण्ड) नाम सुन्दा शायद सुन्दा लाई कस्तो होला भन्ने जिज्ञासा हुन सक्छ। तर क्यास्टर अयल नामले सबैले यसलाई चिन्छन्। एरण्डको आयुर्वेदिक गुणहरूका कारण यसलाई सदियौंदेखि स्वास्थ्य सम्बन्धी धेरै समस्याहरूको उपचारको लागि प्रयोग गरिन्छ।
क्यास्टर अयलका फाइदाहरू
एरण्डको पात, बीउ, जरा, फूल र यसबाट निकालिएको तेललाई उपचारको रूपमा प्रयोग गरिन्छ। सामान्यतया, एरण्डलाई आँखा सम्बन्धी समस्या, पायल्स, खोकी, पेट दुखाइ जस्ता समस्याहरूको लागि प्रयोग गरिन्छ। अब, एरण्डको बारेमा विस्तारसँग जानौं।
एरण्ड के हो? (What is Arandi in Nepali)
अडिर (एरण्ड) बाट बनेको तेल औषधीको रूपमा सबैभन्दा धेरै प्रयोग गरिन्छ। लगभग हरेक रोगमा अडिरको तेलको प्रयोग गरिन्छ। एरण्डको तेल केवल छाला सम्बन्धी रोगहरूको उपचारको लागि मात्र प्रयोग गरिंदैन, पेट र महिला सम्बन्धी समस्याहरूको लागि पनि प्रयोग गरिन्छ।
अन्य भाषाहरूमा एरण्डको नाम (Name of Arandi in Different Languages in Nepali)
अडिर (एरण्ड)को वानस्पतिक नाम Ricinus communis L. (रिसिनस कम्युनिस) हो र यो Euphorbiaceae (युफोर्बिएसी) परिवारको हो। अंग्रेजीमा यसलाई Castor-oil plant (क्यास्टर अयल प्लान्ट) भनिन्छ। तर भारतका विभिन्न प्रान्तहरूमा यसलाई फरक-फरक नामहरूले चिनिन्छ। जस्तै:
- संस्कृत: एरण्ड, आमण्ड, चित्र, गन्धर्वहस्तक, पञ्चाङ्गुल, वर्धमान, दीर्घदण्ड, वातारि, उरुबक, चित्रबीज, उत्तानपत्रक, व्याघपुच्छ
- हिन्दी: अरंड, एरण्ड, एरंडी, रेंड़ी
- उर्दू: एरण्ड (Eranda)
- बंगाली: भेरेंडा (Bharenda)
- नेपाली: अडिर (एरण्ड)
- अंग्रेजी: क्यास्टर बीन (Castor bean), वन्डर ट्री (Wonder tree)
- अरबी: खिरवा (Khirwa), बज्रुल खिर्बआ (Bajrul khirbya)
- फारसी: बेद ञ्जीर (Bedanjir), तुख्मे वेद ञ्जीर (Tukhme bedanjir)
एरण्डको औषधीय गुण (Medicinal Properties of Arandi in Nepali)
एरण्डको तेल एक सुरक्षित रेचक हो। यो पाचन तन्त्रलाई सफा गर्ने एक उत्तम औषधि हो र साथै यो वात-शामक औषधि पनि हो। वात-प्रकोपबाट उत्पन्न कब्ज र वात-व्याधिहरूमा यसलाई औषधिको रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ। पायल्स, बेर्नो र गुदभ्रंश जस्ता रोगहरूमा एरण्डपाकको सेवनले बिना जोर लगाए मल सफा हुन्छ, जसले गर्दा रोगीलाई यी समस्याहरु बाट हुने दैनिक कष्टबाट मुक्ति मिल्छ। यसले औषधिको साथै पोषणको काम पनि गर्छ।
एरण्ड कफ र वातलाई कम गर्ने, पित्त बढाउने, सूजन र दर्द कम गर्ने, अग्निमान्द्य प्रशमन गर्ने, कृमि नाशक, कफ कम गर्ने, मूत्र सम्बन्धी रोगहरूमा फाइदाजनक, शुक्रशोधक, गर्भाशयलाई शुद्ध गर्ने, कुष्ठ र ज्वरघ्न हुन्छ।
एरण्डको तेल वा रेंडीको तेल शोधन गर्ने, छालाको लागि हितकारी, योनिशोधक र कफ-वात कम गर्ने गुणहरू भएको हुन्छ।
अडिरको तेलको फाइदाहरू
अडिरको (एरण्ड) औषधीय गुणहरूले भरिएको बिरुवा हो जसलाई धेरै रोगहरूको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ। यसको तेल, पात, बीज, र जरा सबै औषधीय उद्देश्यका लागि उपयोगी छन्। तल अडिरको विभिन्न फाइदाहरू र प्रयोगहरू बारे जानकारी दिइएको छ:
१. आँखाका रोगमा अडिरको तेलको फाइदा
अडिरको तेललाई आँखामा २ बूँद हाल्दा आँखाका विभिन्न समस्याहरू जस्तै कुकुर खोकी, आँखा पोल्ने, र इन्फ्ल्यामेसन कम हुन्छ। अडिरको पातलाई जौको पिठोसँग पिसेर आँखामा बाँध्दा पनि इन्फ्ल्यामेसन कम हुन्छ।
२. खोकीमा अडिरको पातको प्रयोग
५०० मिग्रा अडिरको पातको क्षारमा ३ मिली तेल र गुड मिसाएर खुवाउँदा खोकी रोगमा आराम मिल्छ।
३. पेट सम्बन्धी समस्यामा अडिरको फाइदा
अडिरको बीजको गिरीलाई गाईको दुधमा पकाएर खुवा जस्तो बनाउने र चिनी मिसाएर खाने गरेमा पेटका रोगहरूबाट राहत मिल्छ। राती सुत्नु अघि मनतातो पानीमा कागती रस र ५-१० बूँद अडिरको तेल मिसाएर पिउँदा पेट दुखाई कम हुन्छ।
४. रगतमासीमा अडिरको तेलको प्रयोग
रगतमासी भएको अवस्थामा १० मिली अडिरको तेल खुवाउँदा रगत बग्ने र आउको समस्या कम हुन्छ।
५. एपेन्डिसाइटिसमा अडिरको तेल
एपेन्डिसाइटिसको शुरुवाती अवस्थामा ५-१० मिली अडिरको तेल खुवाउँदा सर्जरी गर्नु पर्ने आवश्यकता कम हुन्छ।
६. पेटका जुकाहरूमा अडिरको पातको प्रयोग
अडिरको पातको रसलाई बच्चाको गुदामा लगाउँदा पेटका जुकाहरु मर्छन्। यसको रस सेवन गर्दा पनि जुकाहरु नष्ट हुन्छन्।
७. मुटुको बोसो घटाउन अडिरको जरा
२०-५० ग्राम अडिरको जरालाई पानीमा पकाएर काढा बनाएर पिउँदा पेटको बोसो घट्छ।
८. पायल्स सम्बन्धी समस्यामा अडिरको पात
२०-३० मिली अडिरको पातको काढामा १५ मिली घिउकुमारीको रस मिसाएर खाने गरेमा पायल्सको समस्याबाट राहत मिल्छ।
९. पायल्सको मस्साहरूमा अडिरको तेल
अडिरको तेल र घृतकुमारीको रस मिसाएर पायल्सको मस्सामा लगाउँदा जलन र इन्फ्ल्यामेसन कम हुन्छ।
१०. जन्डिसमा अडिरको तेल
गर्भवती महिलालाई जन्डिस भएमा ५-१० मिली अडिरको पातको रस खुवाउँदा लाभ हुन्छ। यसले इन्फ्ल्यामेसन पनि कम गर्छ।
११. किडनीको इन्फ्ल्यामेसनमा अडिरको तेल
अडिरको बिउको गिरीलाई पिसेर पेटमा लेप गर्दा किडनीको इन्फ्ल्यामेसन र दुखाई कम हुन्छ।
१२. स्तनको गाठा गुठी मा अडिरको पात
स्तनमा गाठा गुठी भयमामा अडिरको पातलाई पानीमा उमालेर स्तनमा धार दिने र तेलले मालिस गर्दा गाठा गुठी हट्छ र दुध आउने प्रक्रिया सुधार हुन्छ।
१३. प्रसवको पीडा कम गर्न अडिरको तेल
प्रसवको समयमा २५ मिली अडिरको तेल चिया वा दुधमा मिसाएर खुवाउँदा प्रसव सजिलो हुन्छ।
१४. गर्भाशयको इन्फ्ल्यामेसनमा अडिरको तेल
अडिरको तेलमा रुई भिजाएर योनिमा राख्दा गर्भाशयको इन्फ्ल्यामेसन र दुखाई कम हुन्छ।
१५. मासिक धर्म सम्बन्धी समस्यामा अडिरको पात
अडिरको पातलाई तातो पारेर पेटमा बाँध्दा मासिक धर्मको दुखाई र समस्याहरू कम हुन्छन्।
१६. साइटिका दुखाईमा अडिरको बीज
अडिरको बीजलाई दुधमा पकाएर खीर बनाएर खाने गरेमा साइटिका, कम्मर दुख्ने, र जोर्नी दुख्ने समस्याबाट राहत मिल्छ।
१७. अर्थराइटिसमा अडिरको तेल
अडिरको तेल र मेंहदीको पातलाई पिसेर प्रभावित ठाउँमा लेप गर्दा अर्थराइटिस को दुखाई कम हुन्छ।
१८. छालाका रोगमा अडिरको जरा
२० ग्राम अडिरको जरालाई पानीमा पकाएर काढा बनाएर पिउँदा छालाका रोगहरूमा लाभ हुन्छ।
१९. इन्फ्ल्यामेसन कम गर्न अडिरको पात
अडिरको पातलाई पिसेर घाउमा लगाउँदा इन्फ्ल्यामेसन र घाउको समस्याबाट राहत मिल्छ।
२०. छालाको निखारका लागि अडिरको तेल
अडिरको तेलले छालालाई नरम र चम्किलो बनाउँछ। यसले डण्डिफोर,ओठ फुटेको, छाला फुस्रो भयको पनि कम गर्छ।
२१. ड्यान्ड्रफमा अडिरको तेल
अडिरको तेलले टाउकोको फुस्रोपन कम गरेर ड्यान्ड्रफबाट राहत दिन्छ।
२२. विष नाशक अडिरको पात
अडिरको पातको रस पिलाउँदा सर्पदंश वा बिच्छीले टोकेको विषको प्रभाव कम हुन्छ।
अडिरको सेवनका दुष्प्रभाव
अडिरको तेल वा बीज धेरै मात्रामा सेवन गर्दा उल्टी, चक्कर आउने, र पेट सम्बन्धी समस्या हुन सक्छ। यसकारण यसलाई चिकित्सकको सल्लाह अनुसार मात्र प्रयोग गर्नु उपयुक्त हुन्छ।
अडिरको सेवन विधि
अडिरको बीज, तेल, पात, र जरालाई चिकित्सकको सल्लाह अनुसार औषधीको रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ। सामान्यतया २-६ बीज, १०-२० मिली तेल, वा २०-४० मिली पातको काढा सेवन गर्न सकिन्छ।
अडिरको उत्पत्ति र खेती
अडिरको बोट नेपाल लगायत अन्य उष्ण प्रदेशहरूमा पाइन्छ। यसको बीजबाट तेल निकालिन्छ जुन औषधी र अन्य उद्देश्यहरूका लागि प्रयोग गरिन्छ।
अडिरको धेरै औषधीय गुणहरू छन्, तर यसलाई सही मात्रामा र चिकित्सकको सल्लाह अनुसार मात्र प्रयोग गर्नु उपयुक्त हुन्छ।
निष्कर्ष (Conclusion)
अडिर एक प्राकृतिक औषधी हो जसले मानव शरीरका विभिन्न रोगहरूको उपचारमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। यसका पात, बीज, जरा, र तेल सबै औषधीय गुणले भरिपूर्ण छन्। आयुर्वेद र आधुनिक चिकित्सा विज्ञान दुवैले अडिरको महत्त्वलाई स्वीकार गरेका छन्। यसले पाचन समस्याहरू, इन्फ्ल्यामेसन, छालाका रोग, जोर्नी दुख्ने समस्या, र अन्य धेरै स्वास्थ्य समस्याहरूको उपचारमा सहयोग गर्छ।
तर, अडिरको प्रयोग सही मात्रामा र चिकित्सकको सल्लाह अनुसार मात्र गर्नु उपयुक्त हुन्छ। यसको अत्यधिक प्रयोगले पेट सम्बन्धी समस्या, उल्टी, चक्कर आउने, र अन्य दुष्प्रभावहरू हुन सक्छन्। त्यसैले, यसलाई औषधीको रूपमा प्रयोग गर्दा सावधानी अपनाउनु आवश्यक छ।
अडिरले प्राकृतिक रूपमा धेरै रोगहरूको उपचार गर्ने क्षमता राख्छ। यसले गर्दा यसलाई “प्रकृतिको वरदान” भन्न सकिन्छ। यसको प्रयोगले न केवल शारीरिक रोगहरूबाट राहत दिन्छ, तर यसले मानिसहरूलाई प्राकृतिक रूपमा स्वस्थ राख्न पनि मद्दत गर्छ। अडिरको औषधीय गुणहरूले यसलाई आयुर्वेद र आधुनिक चिकित्साको बीचमा एक महत्त्वपूर्ण स्थान दिलाएको छ। यसरी, अडिर प्राकृतिक चिकित्साको एक अमूल्य उपहार हो जसले मानव जीवनलाई सजिलो र स्वस्थ बनाउन मद्दत गर्छ।
दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties
Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root
काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview
गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance
पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance
बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties
ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies
सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties
काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :
Kaaulo, काउलो, कोह, नाकेम, नेपाली अर्जुन, Kaulo Arjuna, Machilus dutbiei
Kaalo Punarnawaa, कालो पुनर्नवा, Black Patagon
Seti Kareli, सेती करेली, तितेकरेली राम्री, तिताकरेल, Bitter Gourd
Thulo Pahelo Kapaas, ठूलो पहेँलो कपास बिरुवा, Cotton Yellow, Gossypiun birsutam
Kapas, कपास, सूत्रपुष्प, Cotton, Gossypiun herbaceum
Thulo Karkalo, ठूलो कर्कलो, मानकन्द, माने Gaint Taro, Alocaria species
Alocaria speciesThulo Karkaloठूलो कर्कलोमानकन्दमाने Gaint Taro
Katahar, कटहर, Artocarpus beterophyllus
Bans Bata Baneko Kaagaj, बाँसबाट बनेको कागज, Paper From Bamboo
Nepali Speaking Practice through Books in Hindi and English
Master Hindi Speaking Through Indian Schools: Practical Phrases with Nepali and English Translations
Master Hindi Speaking with Indian Railways: Practical Phrases with Nepali and English Translations
Learn Nepali with Mobile Phone Conversations including Hindi and English Translations
Master Hindi Speaking: Practice Through Movie information with Nepali and English Translations
Famous poem Of Upendra Subba उपेन्द्र सुब्बाका केही कबिताहरु
Some Top poem of Pandit Udayananda Aryal पं. उदयानन्द अर्ज्यालका केही कबिताहरु
Some Top Poem Of Ishwar Ballav, ईश्वरवल्लभका केही चर्चित कबिताहरु
Some Best Poem of Indira Prasai इन्दिरा प्रसाईका केही कबिताहरु
Some Best Poem Of Aahuti आहुतिका केही कबिताहरु
Some Beautiful Poem Of Momila मोमिलाका केही उत्कृष्ट कबिताहरु
Top Ten Poems Of R M Dangol आर. एम. डङ्गोल का केही कबिताहरु
Some Beautiful Poem Of Ashesh Malla अशेष मल्लका केही कबिताहरु
Some Best Poem Of Ambar Gurung अम्बर गुरुङका केही कबिताहरु
Top Ten Poems Of Amar Giri अमर गिरीका १० कबिताहरु
Some Best Poem Of Kedarman vyathit केदारमान व्यथितका केही कबिताहरु
Chhapakkai Phula PHulyo Nepali Song By Singers Kiran Gajmer, Melina Rai
Kunai Batoa Timi Yeklai -BY singers Itu Jojiju, Ram Bhakta Jojiju
Maaya Raichha Ra By singer Kali Prasad Baskota, Sadeekshya Kattel
Manoj Raj Songs Lyrics “Kaliyug Ma Nasha” “Aaja Bholi” “Yasto Euta Katha Raichha”
Nepali Lyrics Of Unko Priti Pahile Ho Ki By Singer : Prabin Bedwal, Rachana Rimal
Nira Singer : Kali Prasad Baskota
Rabin Sharma Top songs lyrics and chords collection
Sanjeev Singh All Hits songs lyrics and chords collection
Top three Song Lyrics Of Sukmit Gurung “Pal Pal Timrai” “O Mero Priyatam” “Chiso Batas Le”
