तपाईंले पान खानुहुन्छ? यदि खानुहुन्छ भने, पानमा हालिने कत्थाको बारेमा तपाईंले सुनेकै हुनुहुनेछ। तर के तपाईंले कहिलै सोच्नुभयो कि यो रातो कत्था (Khayara Plant Uses) कसरी बन्छ? तर, यसको उत्तर सरल छ: खयर (खयर रूख) को शाखा र बोक्रा उमालेर नै कत्था बनाइन्छ। यही मात्र होइन, खयर वा खादिरको प्रयोग धार्मिक कार्यहरूमा पनि गरिन्छ। यसका साथै, खादिर वा खयर (Khair) लाई आयुर्वेदिक औषधिको रूपमा पनि प्रयोग गरिन्छ।
कत्थाका फाइदाहरू (Catechu Benefits)
आयुर्वेदिक ग्रन्थहरूमा भय अनुसार खयर वा खादिरले कुष्ठ, एक्जिमा जस्ता छाला सम्बन्धी रोगहरूको उपचार गर्न उपयोगी छ । खयर (खादिर) को स्वाद तीखो र कसैलो हुन्छ भने यसको गुण चिसो हुन्छ। यसले भोक बढाउँछ, अपच (पेटको गडबडी) लाई ठीक गर्छ, शरीरलाई बल प्रदान गर्छ, ग्रहणी (डुओडेनल) र दाँतहरूलाई मजबूत बनाउँछ। यसले पेट दुखाइलाई पनि आराम दिन्छ। अब, हामी यसले कसरी विभिन्न रोगहरूको उपचार गर्न सक्छ भन्ने बारेमा जानौं।
खयर (खादिर) भनेको के हो? (What is Khayar?)
खादिर वा खयर (Khair) को काठ प्रायः पूजा-अर्चनामा प्रयोग गरिन्छ। यो यज्ञ, हवन जस्ता धार्मिक कार्यहरूमा समिधाको रूपमा प्रयोग हुने नवग्रह काठहरू मध्ये एक हो। खयरको रूख (khair tree) धेरै मजबूत हुन्छ। यसको काण्ड हड्डीजस्तो कडा हुन्छ।
खयर (खादिर) को रूख (khair tree) ९ देखि १२ मिटरसम्म अग्लो हुन्छ। यो काँडादार हुन्छ र यसको आयु लामो हुन्छ। यसको कान्ड बाहिरबाट गाढा खैरो र भित्रबाट रातो-खैरो हुन्छन्। केही पुराना रूखहरूको काण्ड भित्र छिद्रहरुमा कालो वा सेतो चूर्ण (Khayara powder) जस्तो पदार्थ पाइन्छ। यसलाई खयर (खादिर)-सार भनिन्छ।
विभिन्न आयुर्वेदिक ग्रन्थहरूमा खयर (acacia catechu) को गुणहरू बारेमा उल्लेख छ। भावप्रकाश-निघण्टुमा खयर, कदर र विट्-खदिर नामक तीन प्रजातिहरूको वर्णन छ। राजनिघण्टुमा यी तीन बाहेक सोमवल्क र ताम्रंटक नामक दुई अन्य प्रजातिहरूको उल्लेख छ, जसले गर्दा कुल पाँच प्रजातिहरू पाइन्छन्।
विभिन्न भाषाहरूमा खयर (खादिर) का नामहरू (Name of Khayar in Different Languages)
खादिर वा खयर (Khair) मिमोसेसी (Mimosaceae) परिवारको रूख (Khayara tree) हो। यसको वानस्पतिक नाम ऐकेशिया कैटेचू (Acacia catechu (Linn.f.) Willd.) हो। वनस्पति विज्ञानमा यसलाई मिमोसा कैटेचू लिन (Mimosa catechu Linn. f.) पनि भनिन्छ। अंग्रेजीमा यसलाई ब्ल्याक क्याटेचु (Black Catechu) भनिन्छ। यसका अन्य अंग्रेजी नामहरूमा कच ट्री (Cutch tree) वा क्याटेचु (Catechu) पनि समावेश छन्। अब, हामी हिन्दी र अन्य भाषाहरूमा यसका नामहरू जानौं:
- हिन्दी (acacia catechu in hindi) – खैर, कत्था, खैरबबूल
- अंग्रेजी – Black Catechu, Catechu, Cutch tree
- संस्कृत – खदिर, रक्तसार, गायत्री, दन्तधावन, कण्टकी
- उर्दू – खैर (खादिर) (Khair), काठो (Katho)
- बंगाली – खयेर गाछ (Khayer gaccha), कुथ (Kuth)
- नेपाली – खयर (Khayar)
- अरबी – काड हिन्दी (Kad Hindi)
- फारसी – मस्क दाना (Musk dana)
यसरी, खयर (खादिर) न केवल पानको स्वाद बढाउँछ, तर यसले स्वास्थ्यका लागि पनि धेरै फाइदाजनक औषधीय गुणहरू समेटेको छ।
खयर (खादिर) को औषधीय प्रयोग गरी लाभ
खयर (अकासिया क्याटेचु) लाई औषधीय प्रयोग यसरी गर्न सकिन्छ:
चाया (ड्यान्ड्रफ) को उपचारमा खयर को प्रयोग
खयर (खादिर), नीम र जामुन वा कुटज को बोक्रा लाई सिधेनुन संग गोमुत्रमा पिसेर लेप बनाउनुहोस्। यसलाई मुख्यतया टाउकोमा लगाउनाले चाया बाट छुटकारा पाउन सकिन्छ।
मुख सम्बन्धी रोगहरूको उपचारमा खयर को फाइदा
खयर (खादिर) ले मुखका विभिन्न रोगहरूमा लाभ दिन्छ। खयर र अन्य पदार्थहरूबाट बनेको “खदिरादि गुटिका” चुस्नाले यी रोगहरूमा आराम मिल्छ। खयर को बोक्रा को काढा बनाएर कुल्ला गर्नाले दाँत सम्बन्धी समस्याहरू कम हुन्छन्।
- खयर को बोक्रा र बदाम को बोक्रा पोलेर भस्म बनाउनुहोस्। यसले मंजन गर्नाले दाँत दुखाइ र गिजा बाट रगत बग्ने समस्या कम हुन्छ।
मुखको घाऊ र सुन्निने समस्यामा खयर को प्रयोग
खयर को सार मुखमा राखेर चुस्नाले घाऊ र सुन्निने समस्यामा आराम मिल्छ।
- त्रिफला र खयर को बोक्रा को काढा बनाएर गरारा गर्नाले पनि घाऊ र सुन्निने समस्या कम हुन्छ।
घाँटी खसखस भयमा खयर को फाइदा
खयर को चूर्ण वा सार लाई तेलमा भिजाएर राख्नुहोस्। घाँटी खसखस भएमा यसलाई मुखमा राख्नाले खसखस कम हुन्छ।
खोकी र दम मा खयर को उपयोग
- खयर को काठ जलाएर धुँवा को सुगन्ध लिनुहोस् वा त्यसको पानी पिउनुहोस्, यसले खोकीमा आराम दिन्छ।
- ५०० मिग्रा खयर सारमा बेसार र मिश्री मिलाएर खानाले खोकी कम हुन्छ।
झाडापखाला रोक्न खयर को प्रयोग
१ ग्राम खयर सारमा बेल को गिरी को चूर्ण मिलाएर खुवाउनाले झाडापखाला बन्द हुन्छ।
बेर्नोको समस्या उपचारमा खयर
खयर र त्रिफला को काढामा ६ ग्राम घिउ र ३ ग्राम वायविडङ्ग चूर्ण मिलाएर पिउनाले बेर्नोको समस्या मा फाइदा हुन्छ।
मधुमेह (डायबिटिज) नियन्त्रणमा खयर
खयर को फूल को ५०० मिग्रा चूर्णमा १२५ मिग्रा जीरा मिलाएर चिनी मिसिएको दुधसंग सेवन गर्नाले मधुमेह नियन्त्रण हुन्छ।
श्वेतप्रदर (ल्युकोरिया) मा खयर को फाइदा
खयर को बोक्रा को काढा बनाएर योनि धुने गर्नाले श्वेतप्रदरमा आराम मिल्छ।
जोर्नी दुख्ने समस्या (गठिया) मा खयर
खयर को जरा को चूर्ण १-३ ग्राम सेवन गर्नाले जोर्नी दुख्ने समस्यामा लाभ हुन्छ।
फाइलेरिया (हात्तीपाइले रोग) मा खयर को उपयोग
खयर, विजयसाल र साल को सार भागलाई गाईको मूत्र र मह संग मिलाएर पिउनाले हात्तीपाइले रोग नियन्त्रण हुन्छ।
कुष्ठ रोग मा खयर को प्रयोग
- खयर को जरा जलाएर निस्कने रसलाई घिउ, मह र अमला को रस संग मिलाएर पिउनाले कुष्ठ रोग मा फाइदा हुन्छ।
- खयर को पेस्ट र काढा घिउमा पकाएर खानाले रक्त र पित्त जन्य कुष्ठ रोग मा आराम मिल्छ।
स्मलपक्स मा खयर को फाइदा
खयर र विजयसार को पानी पिउनाले स्मलपक्स मा लाभ हुन्छ।
छाला रोग (दाद, चिलाउने समस्या, पिलो) मा खयर
- खयर, त्रिफला, नीम, परवल, गुर्जो असुरो को काढा पिउनाले छाला रोगमा फाइदा हुन्छ।
- खयर को बोक्रा को चूर्ण घिउमा मिलाएर लगाउनाले पिलोमा आराम मिल्छ।
रगत बग्ने समस्या (रक्तपित्त) मा खयर
खयर, प्रियंगु, रातो कचनार र सेमल को फूल को चूर्ण २-४ ग्राम मह संग सेवन गर्नाले नाक-कानबाट रगत बग्ने समस्या रोकिन्छ।
ज्वरो उतार्न खयर को प्रयोग
खयर सार र चिरायता को काढा १०-३० मिली पिउनाले फियो वृद्धि र ज्वरोमा आराम मिल्छ।
सुन्निने समस्यामा खयर
खयर को बोक्रा पिसेर सुन्निएको ठाउँमा लेप गर्नाले इन्फ्ल्यामेसन कम हुन्छ।
मलेरिया र पायल्समा खयर को फाइदा
- खयरमा मलेरिया विरोधी गुण हुन्छ।
- खयरले पाचन शक्ति बढाउँछ र पायल्स मा रगत बग्ने समस्या नियन्त्रण गर्छ।
घाउ र जलन उपचारमा खयर
खयर को बोक्रा को चूर्ण घाउमा छर्नाले रगत बग्ने रोकिन्छ र जलेको ठाउँमा लगाउनाले घाउ निको हुन्छ।
विष उतार्न खयर को प्रयोग
खयर को जरा र नीम को फल बराबर मात्रामा पिसेर हल्का नुनिलो पानीसंग सेवन गर्नाले विष को प्रभाव कम हुन्छ।
खयर को उपयोगी भागहरू:
- जरा
- बोक्रा
- खयर सार (कत्था)
- फूल
- पञ्चाङ्ग
खयर को सेवन मात्रा:
- काढा: ५०-१०० मिली
- खयर सार: १-२ ग्राम
खयर को दुष्प्रभाव:
धेरै मात्रामा खयर सेवन गर्नाले नपुंसकता हुन सक्छ। यसको प्रयोग चिकित्सक को सल्लाह अनुसार गर्नु उचित छ।
खयर कहाँ पाइन्छ?
खयर को रूख नेपाल लगायत भारत का गर्म क्षेत्रहरूमा पाइन्छ। यो उत्तराखण्ड, उत्तर प्रदेश, गुजरात, महाराष्ट्र र उडिसा को पहाडी तथा मैदानी भागहरूमा १२०० मिटर सम्मको उचाइमा पाइन्छ।
दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties
Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root
काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview
गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance
पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance
बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties
ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies
सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties
काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :
Kaaulo, काउलो, कोह, नाकेम, नेपाली अर्जुन, Kaulo Arjuna, Machilus dutbiei
Kaalo Punarnawaa, कालो पुनर्नवा, Black Patagon
Seti Kareli, सेती करेली, तितेकरेली राम्री, तिताकरेल, Bitter Gourd
Thulo Pahelo Kapaas, ठूलो पहेँलो कपास बिरुवा, Cotton Yellow, Gossypiun birsutam
Kapas, कपास, सूत्रपुष्प, Cotton, Gossypiun herbaceum
Thulo Karkalo, ठूलो कर्कलो, मानकन्द, माने Gaint Taro, Alocaria species
Alocaria speciesThulo Karkaloठूलो कर्कलोमानकन्दमाने Gaint Taro
Katahar, कटहर, Artocarpus beterophyllus
Bans Bata Baneko Kaagaj, बाँसबाट बनेको कागज, Paper From Bamboo
Nepali Speaking Practice through Books in Hindi and English
Master Hindi Speaking Through Indian Schools: Practical Phrases with Nepali and English Translations
Master Hindi Speaking with Indian Railways: Practical Phrases with Nepali and English Translations
Learn Nepali with Mobile Phone Conversations including Hindi and English Translations
Master Hindi Speaking: Practice Through Movie information with Nepali and English Translations
Famous poem Of Upendra Subba उपेन्द्र सुब्बाका केही कबिताहरु
Some Top poem of Pandit Udayananda Aryal पं. उदयानन्द अर्ज्यालका केही कबिताहरु
Some Top Poem Of Ishwar Ballav, ईश्वरवल्लभका केही चर्चित कबिताहरु
Some Best Poem of Indira Prasai इन्दिरा प्रसाईका केही कबिताहरु
Some Best Poem Of Aahuti आहुतिका केही कबिताहरु
Some Beautiful Poem Of Momila मोमिलाका केही उत्कृष्ट कबिताहरु
Top Ten Poems Of R M Dangol आर. एम. डङ्गोल का केही कबिताहरु
Some Beautiful Poem Of Ashesh Malla अशेष मल्लका केही कबिताहरु
Some Best Poem Of Ambar Gurung अम्बर गुरुङका केही कबिताहरु
Top Ten Poems Of Amar Giri अमर गिरीका १० कबिताहरु
Some Best Poem Of Kedarman vyathit केदारमान व्यथितका केही कबिताहरु
Chhapakkai Phula PHulyo Nepali Song By Singers Kiran Gajmer, Melina Rai
Kunai Batoa Timi Yeklai -BY singers Itu Jojiju, Ram Bhakta Jojiju
Maaya Raichha Ra By singer Kali Prasad Baskota, Sadeekshya Kattel
Manoj Raj Songs Lyrics “Kaliyug Ma Nasha” “Aaja Bholi” “Yasto Euta Katha Raichha”
Nepali Lyrics Of Unko Priti Pahile Ho Ki By Singer : Prabin Bedwal, Rachana Rimal
Nira Singer : Kali Prasad Baskota
Rabin Sharma Top songs lyrics and chords collection
Sanjeev Singh All Hits songs lyrics and chords collection
Top three Song Lyrics Of Sukmit Gurung “Pal Pal Timrai” “O Mero Priyatam” “Chiso Batas Le”