चिराइतोको परिचय (Introduction of Chirayta)
तपाईंले चिराइतो (Chirayta) को फाइदाको बारेमा सुन्नुभएको होला। खुजली, रक्तविकार वा छालासम्बन्धी कुनै पनि रोग भएमा घरका बुढापाकाहरुले चिराइतोको सेवन गर्न सल्लाह दिन्छन्। चिराइतोको स्वाद धेरै कडा हुन्छ, तर सत्य के हो भने चिराइतो जति कडा हुन्छ, त्यति नै यसले रोगहरूको उपचारमा फाइदा पुर्याउँछ। के तपाईंलाई थाहा छ कि चिराइतोले एक-दुई नभई धेरै रोगहरूको उपचार गर्न सक्छ?
चिराइतोका पातका फाइदाहरू (Chireta Leaves Benefits)
आयुर्वेद अनुसार, चिराइतो एक उत्तम औषधी हो र तपाईंले चिराइतोका फाइदाहरू धेरै रोगहरूमा लिन सक्नुहुन्छ। आउनुहोस्, जानौं कि कुन-कुन रोगमा चिराइतोले फाइदा पुर्याउँछ।
चिराइतो के हो? (What is Chirayta in Nepali?)
चिराइतोको बोट बजारमा सजिलै पाइन्छ। चिराइतो (Chirayta) स्वादमा तीखो, चिसो र कफ विकारलाई ठीक पार्ने गुण भएको हुन्छ। यो ६०-१२५ सेन्टिमिटर अग्लो, सीधा र एक वर्षसम्म जीवित रहने गर्छ। यसको बोटमा धेरै हागाहरु हुन्छन्। यसको काण्ड नारङ्गी, खैरो वा जामुनी रंगको हुन्छ। यसका पात सीधा, ५-१० सेन्टिमिटर लामा र १.८ सेन्टिमिटर चौडा हुन्छन्। तलका पात ठूला र माथिका पात (Chirayta Leaf) केही साना र चुच्चो हुन्छन्।
यसका फूल धेरै हुन्छन्। यी साना, हरियो-पहेँलो रंगका हुन्छन्। यसका फल ६ मिलिमिटर व्यासका, अण्डाकार र चुच्चो हुन्छन्। चिराइतोका बीज धेरै संख्यामा, चिल्ला, बहुकोणीय र ०.५ मिलिमिटर व्यासका हुन्छन्। चिराइतोको बोटमा फूल र फल आउने समय अगस्त देखि नोभेम्बर सम्म हुन्छ।
धेरै विद्वानहरूले कालमेघलाई चिराइतो मान्छन्, तर दुवै बोट आपसमा फरक छन्। असली चिराइतो आफ्नो जातिका अन्य चिराइतोहरू भन्दा धेरै कडा हुन्छ। चिराइतोका धेरै प्रजातिहरू छन्, जसलाई चिकित्सामा प्रयोग गरिन्छ।
विशेष कुरा के हो भने Swertia chirayita (Roxb. ex Fleming) Karst. बाहेक चिराइतोका धेरै अन्य प्रजातिहरू पनि पाइन्छन् जुन यसभन्दा कम गुणस्तरका हुन्छन्। बजारमा उपलब्ध चिराइतोको पंचांगमा कालमेघको पंचांग मिसाइएको हुन्छ। त्यसैले यहाँ चिराइतोले गर्ने सबै फाइदाहरूको बारेमा धेरै सजिलो शब्दमा लेखिएको छ ताकि तपाईंले चिराइतोबाट पूरा फाइदा लिन सक्नुहोस्।
विभिन्न भाषाहरूमा चिराइतोको नाम (Name of Chirayta in Different Languages)
चिराइतोको वानस्पतिक नाम Swertia chirayita (Roxb. ex Fleming) Karst. (स्वर्टिया चिराइतो) Syn-Gentiana chirayita Roxb. ex Fleming हो। यो Gentianaceae (जेन्शिएनेसी) कुलको बोट हो। चिराइतोलाई देश-विदेशमा यी नामहरूले पनि चिनिन्छः-
Chirayta in –
हिन्दी (Chirata or Chirayta in Hindi) – चिरायता, चिरेता, चिरैता, नेपालीनीम, चिराइता
संस्कृत – किराततिक्त, कैरात, कटुतिक्त, किरातक, काण्डतिक्त, अनार्यतिक्त, रामसेनक
अंग्रेजी – ब्राउन चिरेता (Brown chireta), व्हाइट चिरेता (White chireta), Chiretta (चिरेता)
उर्दू – चियारायता (Chiarayata)
बंगाली – चिराता (Chirata), चिरेता (Chireta), महातिता (Mahatita)
नेपाली – चिराइता (Ciraaitaa), तिडा (Tidaa)
अरबी – कस्बुझ्झारिरा (Qasabuzzarirah), कसबूल् रायरह (Kasbul rairah)
फारसी – नोनिहाद (Nonihaad), नेनिल आवंदी (Nenilawandi)
चिराइतोका फाइदा र उपयोग (Chirayta Benefits and Uses in Nepali)
चिराइतो (Chirayta) लाई विभिन्न रोगहरूको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ। यसले धेरै स्वास्थ्य समस्याहरूमा लाभदायक प्रभाव पार्छ। तल चिराइतोका फाइदाहरू र उपयोगहरू बारे जानकारी दिइएको छ:
१. आँखाका रोगमा चिराइतोका फाइदा (Chirayta Benefits in Eye Disease)
चिराइतोका फललाई पिप्पली पेस्ट र सौवीराञ्जनसँग मिलाएर एक हप्ता समय राख्नुहोस्। त्यसपछि मातुलुङ्गको रससँग पिस्नुहोस्। यसलाई गाजलको रूपमा प्रतिदिन आँखामा लगाउनाले आँखाका रोगहरू मा लाभ हुन्छ।
२. स्तनमा दुध बढाउन चिराइतोको उपयोग (Chirayta Benefits in Increasing Breast Milk)
चिराइतो, कटुरोहिणी, सारिवा आदि बस्तुहरूबाट काढा बनाउनुहोस्। यसलाई १५-३० मिली मात्रामा सेवन गर्नाले स्तनको दुध शुद्ध हुन्छ। चिराइतोको काढा (१५-३० मिली) पिउनाले पनि दुधको गुणवत्ता बढ्छ। चिराइतो, सोंठ र गुडूचीको बराबर मात्राको काढा (१५-३० मिली) सेवन गर्नाले पनि दुधको गुणवत्ता बढ्छ।
३. भोक बढाउन चिराइतोको उपयोग (Chirayta Benefits in Appetite Problem)
चिराइतोको काढा बनाएर २०-३० मिली मात्रामा पिलाउनाले भोक बढ्छ। यसले पाचन शक्ति बढाउँछ।
४. अत्यधिक प्यास लाग्ने समस्यामा चिराइतोको उपयोग (Chirayta Uses in Excessive Thirst Problem)
चिराइतो, गुडूची, सुगन्धबाला, धनिया, पटोल आदि बस्तुहरूबाट काढा बनाउनुहोस्। यसलाई १०-२० मिली मात्रामा सेवन गर्नाले अत्यधिक प्यास लाग्ने समस्यामा लाभ हुन्छ।
५. खोकीको उपचारमा चिराइतोको उपयोग (Chirayta Uses in Fighting with Cough)
चिराइतोको काढा बनाएर २०-३० मिली मात्रामा पिउनाले खोकीमा लाभ हुन्छ। यसले आन्द्रामा रहेका कीराहरू पनि नष्ट गर्छ।
६. पेटका जुकाहरू नष्ट गर्न चिराइतोको उपयोग (Chirayta Benefits for Abdominal Worm)
चिराइतोको रस (५-१० मिली) मा मह मिसायर खाली पेट सेवन गर्नाले आन्द्राका कीराहरू नष्ट हुन्छन्।
७. रगतमासी रोगमा चिराइतोको उपयोग (Uses of Chirayta in Dysentery Treatment)
२-४ ग्राम किराततिक्तादि चूर्णमा दुईगुना मह मिलाएर सेवन गर्नाले रगतमासी रोगमा लाभ हुन्छ।
८. झाडापखाला रोक्न चिराइतोको उपयोग (Uses of Chirayta to Stop Diarrhea)
चिराइतो, नागरमोथा, इन्द्रजौ र रसाञ्जनको चूर्ण (२-४ ग्राम) लिएर महसँग मिस्रित गरेर चाट्नुहोस्। त्यसपछि चामलको धुलेको पानी पिउनाले पित्त विकारबाट हुने झाडापखाला रोकिन्छ।
९. पित्त र एनीमिया रोगमा चिराइतोको उपयोग (Chirayta Benefits in Fighting with Jaundice and Anemia)
अडूसा, चिराइतो, कुटकी, त्रिफला, गिलोय र नीमको बोक्राको काढा बनाएर १५-२० मिली मात्रामा मह मिस्रित गरेर पिलाउनाले पित्त र एनीमिया रोगमा लाभ हुन्छ।
१०. पाचन सम्बन्धी समस्यामा चिराइतोको उपयोग (Chirayta Benefits in Digestive Problem)
चिराइतोको काढा वा हिम (१०-३० मिली) खाली पेट सेवन गर्नाले पाचन क्रिया सुधार हुन्छ।
११. पेट दुख्ने समस्यामा चिराइतोको उपयोग (Uses of Chirayta in Fighting with Abdominal Pain)
चिराइतो र एरण्डको जराको बराबर मात्राको काढा बनाएर १०-३० मिली मात्रामा पिलाउनाले पेट दुख्ने समस्यामा आराम मिल्छ।
१२. लिभर सम्बन्धी समस्यामा चिराइतोको उपयोग (Chirayta Uses in Liver Disorder)
चिराइतोको चूर्ण, पेस्ट वा काढा सेवन गर्नाले लिभरको सूजन कम हुन्छ।
१३. रक्तार्श मा चिराइतोको उपयोग (Chirayta Benefits in Piles Treatment)
चिराइतो, दारुहल्दी, नागरमोथा र धमासाको चूर्ण (२-४ ग्राम) सेवन गर्नाले रगत बग्ने पायल्स लाभ हुन्छ।
१४. ज्वरो मा चिराइतोको उपयोग (Uses of Chirayta in Fighting with Fever)
चिराइतो र धनियाको हरियो पातबाट काढा बनाएर १०-२० मिली मात्रामा पिउनाले ज्वरो मा लाभ हुन्छ।
१५. इन्फ्ल्यामेस कम गर्न चिराइतोको उपयोग (Chirayta Uses to Get Relief from Swelling)
चिराइतो र सोंठको बराबर मात्राको चूर्ण मनतातो पानीसँग २-४ ग्राम मात्रामा सेवन गर्नाले इन्फ्ल्यामेस कम हुन्छ।
१६. रक्तपित्त (नाक-कानबाट रगत बग्ने समस्या) मा चिराइतोको उपयोग (Chirayta Benefits in Bleeding Problem)
२-४ ग्राम किराततिक्तादि चूर्ण सेवन गर्नाले रक्तपित्तमा लाभ हुन्छ।
१७. प्रतिरक्षा तन्त्र बलियो बनाउन चिराइतोको उपयोग (Chirayta Benefits to Boost Immunity)
चिराइतोमा इम्युनो-मोडुलेटरी गुण पाइन्छ, जसले प्रतिरक्षा तन्त्रलाई बलियो बनाउँछ।
१८. रक्तशोधकको रूपमा चिराइतोको उपयोग (Chirayta Benefits in Blood Purification)
चिराइतोले रक्तलाई शुद्ध गर्छ र रक्तमा हुने अशुद्धिहरू नष्ट गर्छ।
१९. कब्जमा चिराइतोको उपयोग (Chirayta Benefits to Get Relief from Constipation)
चिराइतोले कब्जियत लाई दूर गर्न मद्दत गर्छ।
२०. छालाका रोगमा चिराइतोको उपयोग (Chirayta Beneficial to Treat Skin Diseases)
चिराइतोले छालाका रोगहरूमा लाभदायक प्रभाव पार्छ।
२१. ब्लड शुगर नियन्त्रणमा चिराइतोको उपयोग (Chirayta Benefits to Control Blood Sugar)
चिराइतोले ब्लड शुगरलाई नियन्त्रणमा राख्न मद्दत गर्छ।
२२. गठियाको दर्दमा चिराइतोको उपयोग (Chirayta Beneficial to Get Relief from Gout)
चिराइतोले गठियाको दर्दलाई कम गर्न मद्दत गर्छ।
२३. पेटमा ग्यास वा ब्लोटिंग समस्यामा चिराइतोको उपयोग (Chirayta Beneficial to Treat Bloating)
चिराइतोले पेटमा ग्यास वा ब्लोटिंग समस्यालाई दूर गर्छ।
२४. क्यान्सरको उपचारमा चिराइतोको उपयोग (Chirayta Benefits to Treat Cancer)
चिराइतोमा क्यान्सररोधी गुण पाइन्छ।
२५. ढाड बाङ्गो हुने समस्या को उपचारमा चिराइतोको उपयोग (Chirayta Benefits in Hump Treatment)
चिराइतोलाई पिसेर महसँग मिलाएर गर्म गरेर ढाड बाङ्गो हुने समस्या भएको ठाउँमा लगाउनाले लाभ हुन्छ।
चिराइतोका उपयोगी भागहरू (Beneficial Parts of Chirayta)
- चिराइतोको जरा (Chirayata Roots)
- पंचांग (Chirayata)
चिराइतोको प्रयोग विधि (How to Use Chirayta?)
- चूर्ण: १-३ ग्राम
- काढा: २०-३० मिली
चिराइतो कहाँ पाइन्छ? (Where is Chirayta Found?)
चिराइतोको बोट नेपाल, भारत (हिमाचल प्रदेश, जम्मू-कश्मीर, असम) लगायत १२०० देखि ३००० मिटरको उचाइमा पाइन्छ।
दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties
Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root
काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview
गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance
पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance
बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties
ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies
सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties
काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :
Kaaulo, काउलो, कोह, नाकेम, नेपाली अर्जुन, Kaulo Arjuna, Machilus dutbiei
Kaalo Punarnawaa, कालो पुनर्नवा, Black Patagon
Seti Kareli, सेती करेली, तितेकरेली राम्री, तिताकरेल, Bitter Gourd
Thulo Pahelo Kapaas, ठूलो पहेँलो कपास बिरुवा, Cotton Yellow, Gossypiun birsutam
Kapas, कपास, सूत्रपुष्प, Cotton, Gossypiun herbaceum
Thulo Karkalo, ठूलो कर्कलो, मानकन्द, माने Gaint Taro, Alocaria species
Alocaria speciesThulo Karkaloठूलो कर्कलोमानकन्दमाने Gaint Taro
Katahar, कटहर, Artocarpus beterophyllus
Bans Bata Baneko Kaagaj, बाँसबाट बनेको कागज, Paper From Bamboo
Nepali Speaking Practice through Books in Hindi and English
Master Hindi Speaking Through Indian Schools: Practical Phrases with Nepali and English Translations
Master Hindi Speaking with Indian Railways: Practical Phrases with Nepali and English Translations
Learn Nepali with Mobile Phone Conversations including Hindi and English Translations
Master Hindi Speaking: Practice Through Movie information with Nepali and English Translations
Famous poem Of Upendra Subba उपेन्द्र सुब्बाका केही कबिताहरु
Some Top poem of Pandit Udayananda Aryal पं. उदयानन्द अर्ज्यालका केही कबिताहरु
Some Top Poem Of Ishwar Ballav, ईश्वरवल्लभका केही चर्चित कबिताहरु
Some Best Poem of Indira Prasai इन्दिरा प्रसाईका केही कबिताहरु
Some Best Poem Of Aahuti आहुतिका केही कबिताहरु
Some Beautiful Poem Of Momila मोमिलाका केही उत्कृष्ट कबिताहरु
Top Ten Poems Of R M Dangol आर. एम. डङ्गोल का केही कबिताहरु
Some Beautiful Poem Of Ashesh Malla अशेष मल्लका केही कबिताहरु
Some Best Poem Of Ambar Gurung अम्बर गुरुङका केही कबिताहरु
Top Ten Poems Of Amar Giri अमर गिरीका १० कबिताहरु
Some Best Poem Of Kedarman vyathit केदारमान व्यथितका केही कबिताहरु
Chhapakkai Phula PHulyo Nepali Song By Singers Kiran Gajmer, Melina Rai
Kunai Batoa Timi Yeklai -BY singers Itu Jojiju, Ram Bhakta Jojiju
Maaya Raichha Ra By singer Kali Prasad Baskota, Sadeekshya Kattel
Manoj Raj Songs Lyrics “Kaliyug Ma Nasha” “Aaja Bholi” “Yasto Euta Katha Raichha”
Nepali Lyrics Of Unko Priti Pahile Ho Ki By Singer : Prabin Bedwal, Rachana Rimal
Nira Singer : Kali Prasad Baskota
Rabin Sharma Top songs lyrics and chords collection
Sanjeev Singh All Hits songs lyrics and chords collection
Top three Song Lyrics Of Sukmit Gurung “Pal Pal Timrai” “O Mero Priyatam” “Chiso Batas Le”
