जल धनियाँ Top Medicinal Uses and Benefits of Jal Dhaniya (Water Celery) in Ayurveda

आयुर्वेदमा स्वास्थ्यको खजाना पाइन्छ। यसमा जल धनियाँ (काण्डीर) को नाम पनि समावेश छ। जल धनियाँलाई हिन्दीमा देवकाण्डीर भनिन्छ। जल धनियाँमा पौष्टिकताको गुण यति धेरै हुन्छ कि यो आयुर्वेदमा औषधिको रूपमा प्रयोग गरिन्छ। जल धनियाँको उपयोग कपाल, छाला, वा महिला सम्बन्धी विभिन्न रोगहरूको उपचारका लागि आयुर्वेदमा धेरै मात्रामा गरिन्छ।

नेपालमा कहिलेकाहीँ यसलाई नाककोरे पनि भनिन्छ। वास्तवमा, जल धनियाँ एक प्रकारको साखाहरु भएको बोट हो, जो सीधा, चिल्लो, ३०-९० सेन्टिमिटर अग्लो हुन्छ। यसको काण्ड चिल्लो, हरियो रंगको, पर्व सन्धि युक्त, शाखा-प्रशाखायुक्त हुन्छ। काण्ड र शाखाहरू खोक्रा, गहिरा खात युक्त तथा झुस नभएको हुन्छन्। यसको मूल पत्र १८-३७ मिलिमिटर व्यासका, वृताकार, आधारमा ३ भागमा विभाजित धनियाको पात जस्तै कटावदार, तीखो गन्धयुक्त लगभग तीन भागमा विभाजित देखिन्छ। यसका फूल साना, ६-८ मिलिमिटर व्यासका, पहेँलो रंगका समशिखीय शाखाहरूमा लागेका हुन्छन्। यसका फल साना पिप्ला जस्ता ६-९ मिलिमिटर लामा, साना हुन्छन्। यसको पुष्पकाल र फलकाल नोभेम्बर देखि मार्च सम्म हुन्छ।

जल धनियाँका रासायनिक घटकहरू:

जल धनियाँको सम्पूर्ण बोटमा सिरेटोनिन, वाष्पशील तेल, एनिमोनिन, रेननकुलिन, ट्रिप्टामिन, प्रोटोएनिमोनिन, रेजिन तथा नारकोटिन नामक एक मादक पदार्थ पाइन्छ।

अन्य भाषाहरूमा जल धनियाँका नामहरू:

जल धनियाँको वानस्पतिक नाम Ranunculus sceleratus Linn. (रैननकुलस स्केलेरॅटस) Syn-Ranunculus holophyllus Hance हो। यसको परिवार Ranunculaceae (रैननकुलैसी) हो र यसलाई अंग्रेजीमा Celery-leaved crowfoot (सेलेरी लीव्ड क्रोफूट) भनिन्छ। अब हामी जल धनियाँलाई अन्य नामहरूले पनि चिन्न सक्छौं:

• संस्कृत: काण्डीर, काण्डकटुक, सुकाण्डक
• हिन्दी: देवकाण्डीर, जल धनिया
• बंगाली: पोदिका (Podika), पालिक (Palik)
• नेपाली: जल धनियाँ, नाककोरे (Nakkore)
• अंग्रेजी: पॉयज्नस बटरकप (Poisonous buttercup), ब्लिस्टर बटरकप (Blister buttercup)
• अरबी: कबीकजज (Kabikajaj), केफेसाबा (Kafessaba)
• फारसी: कबीकाज (Kabikaj)

जल धनियाँका औषधीय गुणहरू:

जल धनियाँ प्रकृतिबाट कडवा, तातो, तीखो र सुख्खा हुन्छ। यो पेट सम्बन्धी रोग, स्प्लीन रोग, पेट दुखाइ, मन्दाग्नि वा अपच हटाउने गुण भएको हुन्छ। जल धनियाँको बोट उत्तेजक, पिशाब बढाउने, कृमिघ्न, दर्दनिवारक, पाचक, जीवाणु (ब्याक्टेरिया) र विषाणु (भाइरस) मार्ने, तथा कोशिका विकृति कारक हुन्छ।

जल धनियाँले श्लेष्माको कारणले हुने ज्वरो, गृध्रसी (साइटिका), आमवात (रूमेटाइड अर्थराइटिस), पिशाब सम्बन्धी रोग, श्वास, श्वसनक ज्वरो, पेट दुखाइ, छाला रोग तथा कृमि नाशकको उपचारका लागि प्रयोग गरिन्छ। जल धनियाँको रस क्षारीय तथा छाला सम्बन्धी रोगहरूको उपचारका लागि प्रयोग गरिन्छ। यसका बीउ बलकारक तथा आमाशय सक्रियता बढाउने हुन्छन्।

जल धनियाँबाट प्राप्त प्रोटोएनीमोनिन (Protoanemonin) मा तीव्र जीवाणुरोधी, विषाणुरोधी, कोशिका-विकार-कारक (Cytopathogenic) तथा कृमिघ्न क्रिया हुन्छ। जल धनियाँका पातहरूको रसले फंगस मार्ने (fungicidal) क्रिया देखाउँछ। यसबाट प्राप्त प्रोटोएनीमोनिन तथा एनीमोनिनमा तीव्र कवकरोधी गुण हुन्छ। जल धनियाँका पातको रसले कवकनाशक गुण देखाउँछ। यसको वायवीय भागहरूको सारले इन्फ्ल्यामेस (शोथ) हटाउने क्रिया देखाउँछ।

जल धनियाँ (काण्डीर) का फाइदा र उपयोग

जल धनियाँमा पौष्टिक तत्त्वहरूको भण्डार छ। यसले धेरै रोगहरूको उपचारमा मद्दत गर्छ। यसका फाइदाहरू र उपयोगहरू निम्नानुसार छन्:

१. कपाल झर्ने समस्या को उपचारमा फाइदाजनक जल धनियाँ

आजकल कपाल झर्ने समस्या धेरै भएको छ। जल धनियाँका पातहरूको काढा बनाएर टाउको धुनाले कपाल झरी टालुखुइले हुने (इन्द्रलुप्त), खालित्य (बाल झर्ने) र पालित्य (सेतो बाल) जस्ता समस्याहरूमा फाइदा गर्छ।

२. मुखको दुर्गन्ध हटाउनमा फाइदाजनक

कुनै रोगको साइड इफेक्टले मुखबाट दुर्गन्ध आउने समस्या हुन सक्छ। जल धनियाँका बीउबाट काढा बनाएर कुल्ला गर्नाले मुखको दुर्गन्ध हटाउन मद्दत गर्छ।

३. दाँत दुखाइमा राहत दिने

जल धनियाँका पातहरू पिँधेर लेदो बनाएर दाँतमा मल्ने दाँत दुखाइमा आराम दिन्छ।

४. गलगाड मा फाइदाजनक

गलगाड) ले परेशान गरेमा जल धनियाँका पातहरू पिँधेर लेप लगाउनाले गलगाड को उपचारमा फाइदा गर्छ।

५. खोकीमा फाइदाजनक

सोंठ, मरिच, पिप्पली, जल धनियाँ, काकनासा, शतावरी, गोखरू आदि द्रव्यहरू घ्यूमा पकाएर मात्रानुसार सेवन गरेमा खोकी, ज्वरो, खाने रुचि बढाउने, फियोको विकार, टाउको दुखाइ जस्ता रोगहरूमा फाइदा गर्छ।

६पाइल्स मा फाइदाजनक

जल धनियाँको जराको ५०० मिग्रा चूर्णलाई ५०० मिग्रा कालो मरिच चूर्णसँग मिसाएर शहदमा मिलाएर सेवन गरेमा पाइल्स मा फाइदा गर्छ।

७. पेट दुखाइमा राहत दिन

१०-१५ मिली जल धनियाँको पञ्चाङ्ग (जरा, तना, पात, फूल, फल) को काढा सेवन गर्नाले पेट दुखाइ, गुल्म, अपच र कृमि रोगमा फाइदा गर्छ।

८. हस्तमैथुनजन्य नपुंसकतामा फाइदाजनक

जल धनियाँका पातहरू पिँधेर कामेन्द्रियमा लगाउनाले हस्तमैथुनजन्य नपुंसकतामा फाइदा गर्छ।

९. रजोरोधमा फाइदाजनक

जल धनियाँका पातहरू पिँधेर गोली बनाएर योनिमा राखेमा रोकिएको  मासिक धर्म फेरि बहने गर्छ।

१०. जोर्नी दुख्ने समस्यामा फाइदाजनक

उमेर बढेसँगै जोर्नी दुख्ने समस्यामा जल धनियाँका पातहरू पिँधेर लेप लगाउनाले आमवात (जोर्नी दुख्ने) मा फाइदा गर्छ। यसको पातको रस र तिल तेल पकाएर मालिश गर्नाले वातजन्य रोगहरूमा आराम दिन्छ।

११. कुष्ठ रोगमा फाइदाजनक

देवदार, जल धनियाँ, पूतिकरंज, जटामसी र काकनासा आदि द्रव्यहरू समान मात्रामा लिएर लेप बनाएर लगाउनाले कुष्ठ रोगमा फाइदा गर्छ।

१२. छाला सम्बन्धी रोगहरूमा फाइदाजनक

जल धनियाँको औषधीय गुण छाला सम्बन्धी रोगहरूको उपचारमा फाइदा गर्छ:

• बीउ पिँधेर लेप लगाउनाले खुजलीमा आराम दिन्छ।
• बोट पिँधेर कल्क लगाउनाले सेतो दाग र दाद मा फाइदा गर्छ।
• पातको पेस्ट वा पञ्चाङ्ग लेप लगाउनाले घाउ, इन्फ्ल्यामेसन र दुखाइमा आराम दिन्छ।
• पञ्चाङ्ग वा पात पिँधेर लगाउनाले सुजन, खुजली र खाजमा फाइदा गर्छ।

१३. dracunculiasis रोगमा फाइदाजनक

जल धनियाँको जरा पिँधेर न्यानो गरेर लेप लगाउनाले dracunculiasis रोगमा फाइदा गर्छ।

१४. प्लेगमा फाइदाजनक

प्लेगको गाँठमा जल धनियाँको पञ्चाङ्ग लेप लगाउनाले प्लेगमा फाइदा गर्छ।

जल धनियाँको उपयोगी भाग

आयुर्वेद अनुसार जल धनियाँका यी भागहरू औषधीय गुणले भरपूर हुन्छन्:

• पात
• जरा
• तना
• बीउ

जल धनियाँको प्रयोग विधि

कुनै पनि रोगको उपचारका लागि जल धनियाँ प्रयोग गर्दा आयुर्वेदिक चिकित्सकको सल्लाह लिनुहोस्। चिकित्सकको सल्लाह अनुसार १-३ ग्राम चूर्ण सेवन गर्न सकिन्छ।

जल धनियाँको साइड इफेक्ट

जल धनियाँको ताजा बोट धेरै तीक्ष्ण, विषालु र स्फोटक हुन्छ। धेरै मात्रामा प्रयोग गर्दा मुखमा घाउ, छालामा फोका आदि समस्या हुन सक्छ। धेरै मात्रामा यो घातक पनि हुन सक्छ। यसलाई सुकाएर वा उमालेर विषाक्तता कम गर्न सकिन्छ। चिकित्सकको सल्लाह अनुसार मात्रामा प्रयोग गर्नुहोस्।

जल धनियाँ कहाँ पाइन्छ वा उमारिन्छ?

जल धनियाँ नेपालको  नदी किनारमा र उष्ण पर्वतीय घाटीहरूमा जम्मू-कश्मीर देखि बंगाल, आसाम सम्म १५०० मिटरको उचाइमा पाइन्छ। यो पानी भएको ठाउँमा धेरै पाइन्छ। यसको बोट विषालु हुन्छ।

दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ज्योतिष्मती Jyotishmati (Black Oil Tree) – Intellect Tree (Celastrus paniculatus) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

लाली गुराँस  Lali Gurans (Rhododendron campanulatum) – Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Rhododendron

Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ  Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root

काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview

गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance

पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance

बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties

ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies

सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties

काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :

Kaaulo, काउलो, कोह, नाकेम, नेपाली अर्जुन, Kaulo Arjuna, Machilus dutbiei

Kaalo Punarnawaa, कालो पुनर्नवा, Black Patagon

Seti Kareli, सेती करेली, तितेकरेली राम्री, तिताकरेल, Bitter Gourd

Thulo Pahelo Kapaas, ठूलो पहेँलो कपास बिरुवा, Cotton Yellow, Gossypiun birsutam

Kapas, कपास, सूत्रपुष्प, Cotton, Gossypiun herbaceum

Thulo Karkalo, ठूलो कर्कलो, मानकन्द, माने Gaint Taro, Alocaria species

Alocaria speciesThulo Karkaloठूलो कर्कलोमानकन्दमाने Gaint Taro

Katahar, कटहर, Artocarpus beterophyllus

 Bans Bata Baneko Kaagaj, बाँसबाट बनेको कागज, Paper From Bamboo
Nepali Speaking Practice through Books in Hindi and English

Master Hindi Speaking Through Indian Schools: Practical Phrases with Nepali and English Translations

Master Hindi Speaking with Indian Railways: Practical Phrases with Nepali and English Translations

Learn Nepali with Mobile Phone Conversations including Hindi and English Translations

Master Hindi Speaking: Practice Through Movie information with Nepali and English Translations

Famous poem Of Upendra Subba उपेन्द्र सुब्बाका केही कबिताहरु

Some Top poem of Pandit Udayananda Aryal पं. उदयानन्द अर्ज्यालका केही कबिताहरु

Some Top Poem Of Ishwar Ballav, ईश्वरवल्लभका केही चर्चित कबिताहरु

Some Best Poem of Indira Prasai इन्दिरा प्रसाईका केही कबिताहरु

Some Best Poem Of Aahuti आहुतिका केही कबिताहरु

Some Beautiful Poem Of Momila मोमिलाका केही उत्कृष्ट कबिताहरु

Top Ten Poems Of R M Dangol आर. एम. डङ्गोल का केही कबिताहरु

Some Beautiful Poem Of Ashesh Malla अशेष मल्लका केही कबिताहरु

Some Best Poem Of Ambar Gurung अम्बर गुरुङका केही कबिताहरु

Top Ten Poems Of Amar Giri अमर गिरीका १० कबिताहरु

Some Best Poem Of Kedarman vyathit केदारमान व्यथितका केही कबिताहरु

 
Chhapakkai Phula PHulyo Nepali Song By Singers Kiran Gajmer, Melina Rai

Kunai Batoa Timi Yeklai -BY singers Itu Jojiju, Ram Bhakta Jojiju

Maaya Raichha Ra By singer Kali Prasad Baskota, Sadeekshya Kattel

Manoj Raj Songs Lyrics “Kaliyug Ma Nasha” “Aaja Bholi” “Yasto Euta Katha Raichha”

Nepali Lyrics Of Unko Priti Pahile Ho Ki By Singer : Prabin Bedwal, Rachana Rimal

Nira Singer : Kali Prasad Baskota

Rabin Sharma Top songs lyrics and chords collection

Raj Sigdel Top Seven Songs Lyrics ” Yo Ta Jaali Sahar Ho” ” Aankhama Kunai Sapana” ” Chwassa Bijhne Timro Maya” “Chwassa Bijhne Timro Maya” ” Bhulna Khojera Pani”

Sanjeev Singh All Hits songs lyrics and chords collection

Top three Song Lyrics Of Sukmit Gurung “Pal Pal Timrai” “O Mero Priyatam” “Chiso Batas Le”

-Singer – Aananda Karki

1974 AD Band All Songs Lyrics with Chords Including ” Hidda Hiddai ” and “Dherai Dherai Aauchha Manama”