दमाई फल (Damai phal) एक महत्वपूर्ण औषधीय वनस्पति हो, जसलाई विशेष रूपमा यसको औषधीय गुणहरूका लागि मानिन्छ। यसको वैज्ञानिक नाम Strychnos potatorum L. f. (स्ट्रिक्नॉस पोटेटोरम) Syn-Strychnos stuhlmannii Gilg हो र यसलाई प्रायः पारंपरिक चिकित्सा प्रणालीहरूमा उपयोग गरिन्छ। दमाई फलका विभिन्न भागहरू, जस्तै बिउ, जरा, र फल, औषधीय गुणहरूमा धनी छन् र विभिन्न रोगहरूको उपचारमा प्रभावकारी मानिन्छन्। भारतमा विशेष गरी पश्चिम बंगाल, मध्य प्रदेश, र दक्षिण भारतका पर्णपाती वनहरूमा यसको प्राकृतिक उपस्थिति रहेको छ। यसका जरा र फलहरूलाई प्रायः औषधि बनाउने प्रक्रियामा प्रयोग गरिन्छ, जसले यसलाई स्वास्थ्यका लागि अत्यधिक उपयोगी बनाउँछ।
तपाईंहरू सबैले दमाई फल वृक्षको नाम धेरै पटक सुन्नुभएको होला । प्रायः दमाई फलको बिउलाई जडिबुटिको पसलहरूमा देख्न सकिन्छ। केही स्थानमा दमाई फलको वृक्ष वा फलको प्रयोग धार्मिक कार्यहरूको लागि गरिन्छ, भने केहिले दमाई फलको बीजलाई पानी सफा गर्न प्रयोग गरिन्छ। यसबाहेक, दमाई फलको काठ जलाएर मानिसहरू आफ्नो घरलाई शुद्ध गर्ने प्रयास पनि गर्छन् त्यसैले यसलाई भरतमा निर्मली पनि भनिन्छ । साधारणतया, मानिसहरूले दमाई फलको प्रयोग यिनै कार्यहरूको लागि गर्छन्, तर दमाई फलको प्रयोगसँग सम्बन्धित प्रमुख कुरा यसभन्दा धेरै व्यापक छ।
दमाई फलको रुख
आयुर्वेदिक ग्रन्थहरूमा दमाई फलको प्रयोगसँग सम्बन्धित धेरै उपयोगी जानकारी दिइएको छ। यसमा सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा भनेको दमाई फल धेरै रोगहरूको उपचारमा फाइदाजनक छ। दमाई फलको प्रयोग अत्यधिक प्यास, आँखाको रोग, मूत्र सम्बन्धी समस्यामा लाभदायक हुन्छ। पेट को जुका चुर्ना, पेटमा दुखाइ, पथरीको समस्या वा सर्दी- खोकिको समस्यामा पनि दमाई फल निकै फाइदाजनक साबित हुन्छ।
यसका अतिरिक्त, तपाईंले दमाई फल (strychnos potatorum) लाई जन्डिस , टाउकोसँग सम्बन्धित बिमारीहरू, एनीमिया, रगत बग्ने समस्या र जहरको उपचारमा पनि प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ। यति मात्र होइन, दमाई फल उल्टी, मधुमेह, वात दोष, इन्फ्ल्यामेसन, घाउ, वा कुष्ठ रोगलाई उपचार गर्न प्रयोग गरिन्छ। अब जानौं कि यो महत्वपूर्ण वृक्ष दमाई फलका फाइदाहरू के-के छन्।
दमाई फल के हो?
आयुर्वेदका प्राचीन ग्रन्थहरूमा दमाई फलको बारेमा जानकारी पाइन्छ। यो वृक्ष लगभग १२ मिटर अग्लो हुन्छ । धेरै समयदेखि पानीलाई सफा गर्न दमाई फलका बीजहरू प्रयोग गरिएको छ। पानीले भरिएको भाँडोमा दमाई फललाई थोरै घोटेर हाल्दा पानीको सम्पूर्ण फोहोर तल बस्छ। यसकारण पानी निर्मल वा स्वच्छ हुन्छ। यसैले यसलाई निर्मली भनिन्छ। दमाई फलको पाउडर (Damai phal Powder)लाई धेरै रोगहरूको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ।
दमाई फलका विभिन्न भाषामा नामहरू
दमाई फलको वानस्पतिक नाम Strychnos potatorum L. f. (स्ट्रिक्नॉस पोटेटोरम) Syn-Strychnos stuhlmannii Gilg हो र यो Loganiaceae (लौगेनिएसी) परिवारको हो। दमाई फललाई देश वा विदेशमा अन्य विभिन्न नामहरूमा पनि चिनिन्छ, जस्तै:
- Hindi – निर्मली, निर्मल
- English – Water filter tree, Kataka nuts, Black bitter berry, Clearing nut tree
- Sanskrit – पयप्रसादी, अम्बुप्रसादी, कतक, निर्मली, चक्षुष्या
- Bengali – निर्मली
- Nepali – दमाई फल (Damai phal)
- Arabic – निर्मली
- Persian – निर्मली
यसरी, दमाई फल वृक्षका विभिन्न पहलुहरू र यसको महत्त्वपूर्ण स्वास्थ्य फाइदाहरूको चर्चा गरिएको छ।
दमाई फलका औषधीय गुणहरू
दमाई फलका प्रयोग र लाभहरू:
आँखाको रोगमा
दमाई फलका बीजहरूलाई केवल सिधे नुन वा सिधे नुन र महसंग मिलाएर गाजल बनाइ आँखामा लगाउँदा आँखाको आँखा पाक्ने रोगमा लाभ पुग्छ।
दमाई फल वा बीजलाई महसंग पिसेर, थोरै कर्पूर मिलाई आँखामा लगाउने हो भने यसले आँखाका विकारमा लाभ पुर्याउँछ र आँखाको रोशनी वृद्धि गर्दछ।
लालचन्दन, पिप्पली, हलेदो र दमाई फल बीजलाई पानी सङ्ग गोटेर बनेको लेप लाई गाजल जस्तै लगाउदा आँखाको सबै प्रकारका रोगमा लाभ हुन्छ।
दमाई फल बीजहरूलाई पानीमा पीसेर त्यसमा थोरै सिधे नुन मिलाउने हो भने यसले आँखा पोल्ने दुख्ने समस्या मा राहत पुर्याउँछ।
खोकीमा
दमाई फल फलको गूदालाई शहदसंग मिलाएर चटाउने हो भने यो सुख्खाखोकीलाई हटाउँछ।
हैजामा
दमाई फलको बोक्राको चूर्ण बनाइ र यसमा कागतीको रस मिलाएर 1 ग्रामको मात्रा लिने हो भने यसले झाडापखाला र हैजा ठीक गर्न मद्दत गर्छ।
पेटका रोगमा
दमाई फलका बीजहरूलाई पानीमा पीसेर नाभिको वरिपरि लगाउने हो भने यसले पेटका कीटाणुहरूलाई समाप्त गर्न मद्दत गर्छ।
झाडापखालामा
दमाई फलको 1 बीजलाई पीसेर महीमा मिलाई 5 दिनसम्म पिलाउँदा झाडापखालामा राहत पुग्छ।
रगत आउने पायल्समा
दमाई फलको बीजलाई जलाएर यसको भस्म बनाइ, 25 मिग्रा भस्ममा थोरै चिनी मिलाएर खाने हो भने रगत आउने पायल्समा लाभ हुन्छ।
मूत्र रोगमा
दमाई फल मूत्रल गुण भएको कारणले मूत्र रोगमा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ।
दमाई फल र कामरी(खामरी )लाई घिउमा पकाइ उपरोक्त 5 ग्राम घिउ सेवन गर्दा पेशाबमा रगत आउने समस्या ठीक हुन्छ।
दमाई फलको 1 बीजलाई पीसेर दूधसंग खाने हो भने रोकिदै रोकिदै आउने पिसाबको समस्या हट्छ।
डायबिटीजमा
दमाई फलमा एंटी-डायबिटिक गुण पाइन्छ, जसले मधुमेहका लक्षणहरूलाई कम गर्न मद्दत गर्दछ।
1-5 ग्राम दमाई फल बीजलाई मोहीसंग पीसेर मह मिलाउने हो भने यो सबै प्रकारका डायबिटीजमा लाभदायक हुन्छ।
पत्थरिमा
पाखनबेद र दमाई फलका फलको काढ़ा बनाइ 10-20 मिली काढ़ा सेवन गर्दा पथरी टुट्न मद्दत गर्छ।
गोनोरियामा
1-2 दमाई फल बीजलाई पीसेर मिश्रीसंग मिलाउने हो भने यसले गोनोरियामा लाभ गर्दछ।
हाड जोर्नि दुख्ने समस्यामा
दमाई फलको जडलाई तेलमा पकाइ यसलाई छानेर हाड जोर्नि दुख्ने समस्यामा मालिस गर्दा लाभ हुन्छ।
घाउमा
दमाई फलका पत्ताहरूलाई पीसेर घाउमा लगाउने हो भने घाउ छिटो निको हुन्छ ।
मिर्गीमा
दमाई फल फलको रसलाई नाकमा हाल्ने र गाजलको रुपमा लगाउने हो भने मिर्गीमा लाभ हुन्छ।
कब्जियत र वात-पित्त-कफमा
दमाई फल वात-पित्त-कफको शामक भएकोले यसले यी तीन दोषको असंतुलनबाट हुने रोगहरूको उपचारमा सहयोग गर्दछ। यदि तपाई कब्जियतबाट पीडित हुनुहुन्छ भने चिकित्सकको सल्लाह अनुसार दमाई फलको प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ।
बिच्छिले टोकेको उपचारमा
दमाई फललाई घोटेर बिच्छिले टोकेको स्थानमा लगाउने हो भने बिच्छिले टोकेको पीडा र सुन्नेको कम गर्न मद्दत गर्दछ।
दमाई फल को उपयोगी भाग (Damai phal’s Beneficial Parts)
- बिउ (Seeds): दमाई फलका बिउहरू विभिन्न स्वास्थ्य लाभको लागि प्रयोग गरिन्छ।
- जरा (Root): जडलाई पनि औषधि बनाउन प्रयोग गरिन्छ।
- दमाई फल (Fruit): फललाई औषधिका रूपमा उपयोग गर्न सकिन्छ।
दमाई फलको उपयोग कसरी गर्ने (How to Use Damai phal?)
- दमाई फल चूर्ण (Damai phal Powder): 1-3 ग्रामको मात्रा लिइन्छ।
- उल्टीमा (For Vomiting): 6 ग्राम।
- काढा (Decoction): 10-30 मिली।
- अधिक लाभको लागि चिकित्सकको परामर्श अनुसार प्रयोग गर्नुहोस्।
दमाई फल कहाँ पाइन्छ या उम्रिन्छ? (Where is Damai phal Tree Found or Grown?)
दमाई फलको रुख नेपाल भारतमा धेरै ठाउँमा पाइन्छ। यो पश्चिम बंगाल, मध्य प्रदेश, र दक्षिण भारतका पतझण वनहरूमा 1200 मिटरको उचाइसम्म पाइन्छ। यसका साथै मध्य भारत, कोंकण, र महाराष्ट्रमा पनि यसको उपस्थिति छ।
निष्कर्ष (Conclusion)
दमाई फलको विभिन्न औषधीय गुणहरूले यसलाई पारंपरिक चिकित्सा प्रणालीमा एक अनिवार्य तत्व बनाएको छ। यसको बिउ, जरा, र फलका प्रयोगहरूले विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरूको उपचारमा सहायक हुनेछन्। चिकित्सकीय परामर्श अनुसार यसको उचित प्रयोगले ज्वरो, इन्फ्ल्यामेसन, र अन्य रोगहरूको उपचारमा मद्दत पुर्याउन सक्छ। यसैले, दमाई फललाई एक महत्वपूर्ण औषधीय वनस्पति मान्नु पर्छ जसले स्वास्थ्य र कल्याणमा योगदान पुर्याउँछ। वैज्ञानिक अनुसन्धान र अध्ययनहरूले दमाई फलका थप लाभ र उपयोगका नयाँ तरिकाहरूको खोजी गर्न आवश्यक छ।
ReferenceHindi To Nepali Dictionary Words Starting From बो
Bridging Cultures: Daily Use Hindi Sentences in Parties with Nepali Meaning
Daily Hindi Sentences for Kids with Nepali Translations: A Simple Guide
Daily Office Sentences: Essential Hindi-Nepali Translations for Everyday Use
Daily Use Hindi Sentences for Parents with Nepali Meanings: A Guide for Everyday Conversations
Daily Use Hindi Sentences for Students with Nepali Meaning
Essential Daily Sentences for Market Conversations: Hindi to Nepali and Vice-Versa
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-common-cold/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-loss/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-gain/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cholesterol/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cough/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-treatment-for-back-pain/
50 Medicinal Plants of Nepal Highly Liked by Chinese People
Medicinal Plants Of Nepal ! Genetics, Classification, Preservation, and Applications
35 Essential Medicinal Plants for Your Garden! Growing Health: Cultivating Wellness
100 Rare Medicinal Plants of Karnali Nepal! Impossible to Find Other place.
Top 25 Medicinal Plants For Boosting Memory and Treating Alzheimer
Top 15 Expensive Medicinal Plants of Nepal! Numerous Among Them Are Uncommon Globally
Medicinal Plants Of Gorkha Nepal! Top 55 Herbs Used in Traditional Medication
Bartika Eam Rai Top Songs Lyrics & Chords
Nepali Song Lyrics And Chords of Prabesh Kumar Shreshta
Oshin Karki’s Nepali Songs Lyrics And Chords
All Songs Lyrics Of Wangden Sherpa
Sajjan Raj Baidhya Top Songs Lyrics And Chords सज्जन राज बैध्यका गीतहरु
Aani Chhoyeng Drolma Top 10 Songs Lyrics And Chords
Top 10 Ankita Pun Songs with Lyrics and Chords
Strum Along: Top 24 Sushant KC Songs with Lyrics and Chords
Biggest Collection Of Nepali Songs Lyrics and Chords! All Song in One Site
Top Poem Of Madhabh Prashad Ghimire राष्ट्रकवी माधव प्रशाद घिमिरेका कबिताहरु
10 Famous Nepali Poem Of Mahakabi Laxmi Prashad Devkota
Exploring the Literary Legacy: Bhanubhakta Acharya and His Top Ten Poems In Nepali
11 Types of Poetry with Beautiful Short Nepali Poem
Ten Nepali Poems with English Translations for Poetry Enthusiasts Worldwide