धयँरो Dhayero (Fire Flame Bush): Benefits, Uses

धयँरो (धातकी) को बिरुवाबाट धेरै प्रकारका औषधिहरू बनाइन्छ। यो एक यस्तो महत्त्वपूर्ण वनस्पति हो कि लगभग सबै आयुर्वेदिक अर्क वा रसहरूमा धयँरोको फूलको प्रयोग गरिन्छ। धेरै वर्षदेखि धयँरोलाई शोधन र अन्य उपचारहरूका लागि प्रयोग गरिँदै आएको छ। आउनुहोस्, यसले कुन-कुन रोगहरूमा फाइदा गर्छ, त्यो जान्ने प्रयास गरौं।

Table of Contents

धयँरो के हो? (What is Dhataki in Nepali?)

धयँरोको बिरुवा मध्यम उचाइको हुन्छ। यसको औसत उचाई लगभग ३.६ मिटर हुन्छ। यो औषधीय गुणले भरपूर वनस्पति हो। यसको जरा, काण्डको बोक्रा, पात, फूल, फल आदि सबै अंगहरू गुणकारी हुन्छन्। धयँरोबाट विभिन्न रोगहरूको उपचार गरिन्छ। धयँरोको बिरुवा हरेक वर्ष जनवरीदेखि अप्रिलसम्म फूलले भरिएको हुन्छ। यसै समयमा यसका पातहरू झर्छन्। यसको बिरुवामा नयाँ पातहरू फेब्रुअरीदेखि मार्चसम्म आउँछन्। धयँरोको फूल स्वादमा कडा, तासीरमा चिसो र आकारमा सानो हुन्छ। हड्डीहरू जोड्नमा धयँरोको फूल (धयँरो पुष्प) सहयोगी हुन्छ।

अनेक भाषाहरूमा धयँरोको नाम (Dhataki Called in Different Languages)

धयँरो लाइथ्रेसी (Lythraceae) परिवारको बिरुवा हो। यसको वानस्पतिक (वैज्ञानिक) नाम वुडफोर्डिया फ्रुटिकोसा (Woodfordia fruticosa (Linn.) Kurz) हो। वनस्पति विज्ञानमा यसलाई Syn-Woodfordia floribunda Salisb नामले पनि चिनिन्छ। अंग्रेजीमा यसलाई Fire-flame bush (फायर-फ्लेम बुश) वा Red bell bush (रेड बेल बुश) भनिन्छ। अन्य भाषाहरूमा यसका नामहरू यस प्रकार छन्:

नेपाली: धयँरो, धायरी, अग्निज्वाला
हिन्दी: धातकी, धायफूल, धवई, धाई, धाओल
बङ्गाली: धाइफूल

धयँरो (धातकी) एक बहुउपयोगी औषधीय बिरुवा हो जसले विभिन्न रोगहरूको उपचार गर्न मद्दत गर्छ। यसको फूल, पात, बोक्रा आदिलाई सही तरिकाले प्रयोग गर्दा स्वास्थ्यलाई धेरै फाइदा हुन्छ। तर, कुनै पनि औषधि प्रयोग गर्नु अघि आयुर्वेदिक विशेषज्ञ वा डाक्टरको सल्लाह लिनु उपयुक्त हुन्छ।

धयँरोको फाइदा र उपयोग (Dhataki Benefits and Uses in Nepali)

धयँरो (Dhataki) लाई निम्न तरिकाहरूले प्रयोग गर्न सकिन्छ:

आँखाका रोगमा धयँरोको फाइदा

धयँरो आँखाका लागि धेरै गुणकारी औषधी हो। यसको फूल र काण्डको सार पिनेर मिहिन चूर्ण बनाउनुहोस्। यस चूर्णलाई दूध र महसँग मिसाएर सेवन गर्नाले आँखाको कमजोरी हट्छ। कफ आदिको कारणले परेला उठाउन गाह्रो हुँदा पनि धयँरो फाइदा गर्छ।

दाँतको रोगमा धयँरोको प्रयोग

धयँरोको पात र फूल बराबर मात्रामा लिएर काढा बनाउनुहोस्। यसले कुल्ला गर्नाले दाँतका विभिन्न रोगहरूमा लाभ हुन्छ।

बच्चाको दाँत निस्कने समस्यामा धयँरो

साना बच्चाहरूको दाँत निस्कँदा दुख्ने गर्छ । यस्तो अवस्थामा अमला, पिप्ला र धयँरोको फूल बराबर मात्रामा पिनेर चूर्ण बनाउनुहोस्। यसको १ ग्राम चूर्ण महसँग मिसाएर बिहान र बेलुका गिजामा दल्नाले दुखाइ कम हुन्छ र दाँत सजिलै निस्कन्छ।

पेटमा जुका हुँदा धयँरोको उपयोग

पेटमा जुका परेमा धयँरोको फलको ३ ग्राम चूर्ण खाली पेट ताजा पानीसँग केही दिनसम्म सेवन गर्नाले जुका मर्छन्।

झाडापखाला रोक्न धयँरो

झाडापखाला भएमा धयँरोको एक चम्चा चूर्णमा दुई चम्चा मह मिसाएर वा एक कप मोही सँग सेवन गर्नाले फाइदा हुन्छ। सुन्तला, धयँरोको फूल, मोचरस र अजमोदा मिसाएर चूर्ण बनाएर १-३ ग्राम मोही सँग खानाले पनि झाडापखाला र मासि मा आराम मिल्छ।

मासिको उपचारमा धयँरो

धयँरोको १० ग्राम फूल ४०० मिलिलिटर पानीमा उमालेर काढा बनाउनुहोस्। पानी एक चौथाई बाँकी हुँदा छानेर बिहान खाली पेट र साँझ खानाको एक घण्टा अगाडि सेवन गर्नाले मासिमा फाइदा हुन्छ।

रगत बग्ने पायल्समा धयँरो

धयँरोको फूलको शर्बत पिउनाले पायल्समा लाभ हुन्छ। रगत बग्ने पायल्स मा यसको फूलको चूर्ण महसँग मिसाएर दिनमा २-३ पटक सेवन गर्नाले रगत बग्ने समस्या कम हुन्छ।

लिभर ठुलो भयमा धयँरोको प्रयोग

धयँरोको फूलको २-३ ग्राम चूर्ण, चित्रकको जरा र बेसारको चूर्ण मिसाएर ५० ग्राम गुडसँग सेवन गर्नाले लिभर बढ्ने समस्यामा फाइदा हुन्छ।

मधुमेह नियन्त्रणमा धयँरो

धयँरोको फूल, पठानी लोध्र र चन्दन बराबर मात्रामा पिनेर दिनमा ३ पटक महसँग सेवन गर्नाले मधुमेह नियन्त्रणमा मद्दत हुन्छ।

गर्भधारणमा धयँरोको उपयोग

धयँरोको फूलको चूर्ण र नील कमलको चूर्ण बराबर मात्रामा मिसाएर महसँग मासिक धर्म सुरु भएको दिनदेखि ५ दिनसम्म सेवन गर्नाले गर्भधारणमा मद्दत हुन्छ।

आँतको अल्सरमा धयँरो

धयँरोको फूलको चूर्ण लोध्रको बोक्रासँग सेवन गर्नाले आँतको अल्सरमा आराम मिल्छ।

साइनस को घाउमा धयँरो

अलसीको तेलमा धयँरोको फूलको चूर्ण मिसाएर घाउमा लगाउनाले साइनस ठीक हुन्छ।

जलेको ठाउँमा धयँरोको लेप

धयँरोको फूल पिनेर अलसीको तेल वा महमा मिसाएर जलेको ठाउँमा लगाउनाले जलन र खत कम हुन्छ।