पुदीना Mentha spicata Linn  को फाईदाहरु

पुदीना (Mentha spicata Linn.) एक अद्वितीय जड़ीबुटी हो, जुन आयुर्वेदमा यसको औषधीय गुणका लागि प्रख्यात छ। पुदीना को पातहरूमा विशेष गन्ध र स्वाद हुन्छ, जसलाई स्वास्थ्य र सौन्दर्यका विभिन्न समस्याहरूको समाधानमा प्रयोग गरिन्छ।

पुदीना को प्रमुख फाइदाहरूमा पाचन शक्ति सुधार्नु, पेटका समस्याहरूलाई ठीक गर्नु, र भोक बढाउनु पर्दछ। यसको सेवनले पाचन तंत्रलाई बलियो बनाउँछ र अपच, ग्यास, र एसिडिटीको समस्याबाट राहत दिन्छ। पुदीना को चिया वा काढा बनाइ पिउँदा पेटको गडबडी कम हुन्छ।

सांस सम्बन्धी समस्याहरूमा पनि पुदीना धेरै लाभदायक हुन्छ। यसको तासीर गर्म हुने भएकाले यसले कफलाई पिघलाउँछ र सास फेर्न सजिलो बनाउँछ। अस्थमा र ब्रोंकाइटिस जस्ता रोगहरूमा पुदीना को काढा लाभदायक सिद्ध हुन्छ।

पुदीना मा एन्टीब्याक्टेरियल र एन्टीइन्फ्लामेटोरी गुणहरू हुन्छन्, जसले घाउ र संक्रमणहरूलाई रोक्न मद्दत गर्छ। यसले दाँतको दुखाइ, मुखका घाउ, र गन्ध हटाउनका लागि पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ।

पुदीना मा उच्च मात्रा मा भिटामिन A, C, र E पाइन्छ, जसले छालालाई स्वस्थ राख्न र चमकदार बनाउँछ। पुदीना को रसले अनुहारमा प्राकृतिक चमक दिन्छ र डन्ड्रफ तथा कपाल झर्ने समस्याबाट राहत दिन्छ।

यसबाहेक, पुदीना को सेवनले तनाव कम गर्न, मस्तिष्कलाई शान्त राख्न, र मानसिक शान्ति कायम राख्न मद्दत गर्दछ। यो एक प्राकृतिक माउथ फ्रेशनरको रूपमा पनि प्रयोग गरिन्छ।

यसरी पुदीना, Mentha spicata Linn., दैनिक जीवनमा मात्र नभई स्वास्थ्य र सौन्दर्यमा पनि बहुउपयोगी छ। यसको नियमित सेवनले स्वास्थ्यमा उल्लेखनीय सुधार ल्याउन सक्छ।

पुदीना को परिचय (Introduction of Pudina)

पुदीना (Pudina) प्रायः आफ्नो अनौठो स्वादको लागि परिचित छ। पुदीना को चटनी न केवल खानाको स्वाद बढाउँछ, बरु स्वास्थ्यवर्धक पनि हुन्छ। आयुर्वेदमा सदियौँदेखि पुदीना औषधिको रूपमा प्रयोग भइरहेको छ। सामान्यतया, पुदीना दन्त-मंजन, टूथपेस्ट, चुइंगगम्स, माउथ फ्रेशनर, क्यान्डीज, इन्हेलर आदि मा प्रयोग गरिन्छ। यसका साथै आयुर्वेदमा पुदीना विभिन्न रोगहरूको उपचारमा पनि प्रयोग हुन्छ। त्यसैले अब, पुदीना बारेमा विस्तारमा जानौं।

पुदीना के हो? (What is Mint in Nepali?)

पुदीना का बिरुवा का धेरै प्रजातिहरू हुन्छन्, तर औषधि र आहारको लागि मेंथा स्पिकाटा लिन (Mentha spicata Linn.) को प्रयोग गरिन्छ। यस पुदीनालाई पहाडी पुदीना पनि भनिन्छ; किनभने यो पहाडी क्षेत्रमा बढी पाइन्छ। आयुर्वेद अनुसार, पुदीना कफ र वात दोषलाई कम गर्दछ, भोक बढाउँछ। तपाईं पुदीना को प्रयोग मल-मूत्र सम्बन्धी रोग र शारीरिक कमजोरी हटाउन पनि गर्न सक्नुहुन्छ। यो झाडापखाला, आउँ, ज्वरो, पेटका रोग, कलेजो आदि विकारलाई ठीक गर्नका लागि पनि प्रयोगमा ल्याइन्छ।

अन्य भाषामा पुदीना को नाम (Name of Mint in Different Languages)

पुदीना को बिरुवा को वानस्पतिक नाम (botanical name of mint) Mentha spicata Linn. (मेन्था स्पाइकेटा) Syn-Mentha viridis Linn. हो, र यो Lamiaceae (लेमिएसी) कुल को हो। पुदीना लाई विश्वभर विभिन्न नामले चिनिन्छ:

• संस्कृतमा: पूतिहा, रोचिनी, पोदीनक
• हिन्दीमा: पहाडी पुदीना, पुदीना
• बंगालीमा: पुदीना (Pudina)
• नेपालीमा: बावरी (Bawri)
• अंग्रेजीमा: गार्डेन मिंट (Garden mint), लैंब मिंट (Lamb mint), स्पियर मिंट (Spear mint)
• अरबीमा: फूजनज (Fujnaj), नान्ना (Naana)
• फारसीमा: पूदनेह् (Pudneh), नागबो (Nagbo)
•  

पुदीना का फाइदाहरू (Pudina Benefits and Uses in Nepali)

धेरै कम व्यक्तिहरूलाई थाहा छ कि पुदीना एक यस्तो जड़ीबुटी हो जुन औषधिको रूपमा काम गर्दछ। तर यो कुन-कुन रोगमा र कसरी उपयोगी हुन्छ, जानौं:

कपाल झर्न रोक्नमा पुदीना फाइदाजनक (Pudina Beneficial in Hair Loss)

पुदीना आफ्ना वातशामक गुणका कारण कपालको सुक्खापन कम गर्नमा मद्दत गर्दछ। यसका कारण कपाल झर्न वा चुट्न कम हुन्छ, जसले कपाल प्राकृतिक रूपमा बढ्नमा मद्दत गर्दछ।

कानको दुखाइमा पुदीना को प्रयोग (Uses of Pudina to Treat Ear Pain)

कानसम्बन्धी समस्यामा पुदीना को लाभले छिटो आराम मिल्छ। कहिलेकाहीं चिसो लाग्दा वा कानमा पानी जादा कानमा दुखाइ हुन्छ। यस अवस्थामा, पुदीना को रस कानमा हाल्दा आराम मिल्छ। यसको लागि पुदीना का पातको रस निकालेर 1-2 बुँद कानमा हाल्नुहोस्।

टाउको दुखाईबाट राहत दिन पुदीना को चिया (Pudina Tea Benefit to Get Relief from Headache)

धेरैजसो पाचन शक्ति बिग्रिएको कारण टाउको दुख्छ । पुदीना को चिया यस अवस्थामा धेरै फाइदाजनक सिद्ध हुन सक्छ, किनकि यसका पाचन गुणका कारण खाना राम्रोसँग पचाउँछ, जसले पाचन प्रणालीलाई बलियो बनाउँछ।

मुखका घाउहरूमा पुदीना का पात (Mint Leaves Heals Mouth Ulcer)

मुखका घाउको समस्यामा पुदीना का पातको काढा बनाएर कुल्ला गर्दा मुखका घाउ ठीक हुन्छन्।

दाँतको दुखाइमा पुदीना का फाइदाहरू (Pudina Benefits in Toothache)

दाँतको दुखाइको समस्या धेरैलाई हुन्छ। पुदीना का पातको चूर्ण बनाइ दाँतलाई माज्दा दाँतको दुखाइ कम हुन्छ। पुदीना का औषधीय गुण ले दाँतको दुखाइ कम गर्नमा मद्दत गर्छ।

सासको नलीको दुखाइ कम गर्न पुदीना (Benefit of Pudina to Get Rid of Respiratory Tract Inflammation)

चिसो लाग्दा सासको नली प्रायः सुनिन्छ र घाँटीमा दुख्छ। यसबाट आराम पाउनका लागि, पुदीना का पातको काढा बनाएर 10-15 मिली सेवन गर्दा सासको नलीको दुखाइ कम हुन्छ।

अपचको समस्यामा पुदीना का फाइदाहरू (Benefit of Pudina in Indigestion)

पेटको गडबडी हुँदा अपचको समस्या हुन्छ। यसमा कागती, पुदीना र अदुवा का 100-100 मिली रस लिई, 200 ग्राम खाण्ड मिलाउनुहोस्। यसलाई चाँदीको भाडामा पकाउनुहोस्। यो काढा 20 मिली मात्रामा सेवन गर्दा अपचको समस्या ठीक हुन्छ।

भोक बढाउन पुदीना (Pudina to Treat Loss of Appetite)

कसै-कसै औषधिको कारण वा लामो समयसम्म बिरामी हुँदा भोक कम लाग्न सक्छ। यस समस्याबाट जोगिनका लागि, 6-6 ग्राम वृक्षाम्ल, पुदीना, सोंठ र मरिच, 50 मिली अनारको रस लिई, 3 ग्राम पिप्पली, 1 ग्राम लौंग, 3 ग्राम बड़ी इलायची, 18 ग्राम सेंधा नमक र 35 ग्राम जीरा लिई, समान मात्रा मिलाएर मिश्रीसँग मिलाएर चूर्ण बनाउनुहोस्। यसलाई 1-5 ग्राम मात्रा लिँदा भोक न लाग्ने समस्यामा राहत मिल्छ।

उल्टीबाट राहत दिन पुदीना को सेवन (Mint Benefits in Vomiting)

उल्टीलाई रोक्नका लागि पुदीना को सेवन लाभदायक हुन्छ। प्रायः एसिडिटी, औषधिका साइड इफेक्ट वा अन्य कारणले उल्टी हुन सक्छ। यस समस्याबाट राहत पाउन पुदीना का पातको काढा बनाएर 10-20 मिली पिउदा उल्टी बन्द हुन्छ।

बान्ताको कष्ट कम गर्न पुदीना (Pudina Beneficial to Get Relief from Nausea)

बान्ताको कारण प्रायः पाचन प्रणाली बिग्रन्छ। पुदीना को सेवनले बान्ताको कष्टलाई कम गर्न मद्दत गर्छ, किनकि यसमा वात-कफ शामक र दीपन-पाचन गुण हुन्छ, जसले पाचन प्रणालीलाई स्वस्थ राख्न र अग्नि बढाउन सहयोग पुर्याउँछ।

पेटको गडबडी हटाउन पुदीना को सेवन (Mint benefits for Abdominal Disorder)

सामान्यतया पेटको गडबडी खानपानको परिवर्तनका कारण हुन्छ। 10-15 मिली पुदीना को काढामा नमक र मरिच मिलाएर पिउँदा पेटको रोग ठीक हुन्छ। कहिलेकाहीं जंक फूड खाने वा मसालेदार खाना खानेले अपच हुन सक्छ र पेट दुख्न सक्छ। पुदीना को काढा वा पुदीना की चिया बनाएर पिउँदा आराम मिल्छ।

पुदीना को प्रयोगले पखालामा रोक लगाउँछ (Mint Juice to Fight Diarrhoea)

पुदीना को पंचांग को काढा बनाएर 10-20 मिली सेवन गर्दा अपच र पखालाको समस्या ठीक हुन्छ।

दम मा फाइदाजनक पुदीना (Mint Beneficial in Asthma)

पुदीना आफ्ना वात-कफ शामक गुणका कारण दम मा पनि लाभकारी हुन्छ। यसको गुण गर्म भएकोले फोक्सोमा जम्मा भएको बलगमलाई पगालेर बाहिर निकाल्न मद्दत गर्दछ। यसले दम  रोगका लक्षणहरू कम गर्नमा सहायता पुर्याउँछ।

इर्रिटेबल बोवेल सिंड्रोममा पुदीना को फाइदा (Mint for Irritable Bowel Syndrome)

पुदीना इर्रिटेबल बोवेल सिंड्रोम (IBS) का लागि पनि लाभकारी छ। यो पाचन प्रणालीलाई सुधार्न, पेटको गडबडी र दर्दलाई कम गर्न मद्दत गर्दछ।

पुदीना को पोषक तत्वहरु (Nutritional Value of Pudina)

पुदीना मा धेरै महत्वपूर्ण पोषक तत्वहरू पाइन्छन्:

• भिटामिन्स: पुदीना मा भिटामिन ए, भिटामिन C र भिटामिन B समूहका विभिन्न भेरियन्ट्स पाइन्छन्।
• मिनरल्स: पुदीना मा आयरन, क्याल्सियम, म्याग्नेसियम र फास्फोरस पाइन्छ।
• एन्थोसायनिन्स: पुदीना मा एन्थोसायनिन्स पाइन्छ, जसले एंटी-इन्फ्लामेटोरी र एन्टी-ऑक्सीडेन्ट गुण हुन्छ।
• पानी: पुदीना मा उच्च मात्रामा पानी पाइन्छ जसले शरीरलाई हाइड्रेट राख्नमा मद्दत गर्दछ।

पुदीना को सेवन विधि (Ways to Consume Mint)

पुदीना लाई विभिन्न प्रकारले सेवन गर्न सकिन्छ, जस्तै:

• पुदीना चिया: ताजे पुदीना का पात उमालेर चिया बनाउन सकिन्छ।
• पुदीना की चटनी: पुदीना, हरियो खुर्सानी, अदुवा, लसुन र मसाला मिलाएर चटनी बनाउन सकिन्छ।
• पुदीना का रस: पुदीना का पातलाई निचोरेर रस निकाल्न सकिन्छ।
• पुदीना का पातको काढा: पुदीना का पातलाई उमालेर काढा बनाएर पिउन सकिन्छ।

पुदीना को नोक्सान (Mint Side Effects)

धेरै जनाले पुदीना को सेवन बिना कुनै समस्याको अनुभव गर्दैनन्, तर केही जनाले निम्नलिखित समस्याहरू अनुभव गर्न सक्छन्:

• एलर्जी र रासायनिक प्रतिक्रिया: केही व्यक्तिहरूलाई पुदीना मा एलर्जी हुन सक्छ, जसका कारण छालामा जलन, खुजली वा रासायनिक प्रतिक्रिया हुन सक्छ।
• पाचन समस्याहरू: अत्यधिक पुदीना सेवनले पाचन प्रणालीमा गडबडी गर्न सक्छ, जसले पेटमा असहजता वा ग्याँस बढाउँछ।

पुदीना को उपयोग गर्ने सुझाव (Tips for Using Pudina)

• ताजा प्रयोग गर्नुहोस्: ताजा पुदीना ले बढी पोषक तत्वहरू प्रदान गर्दछ।
• सन्तुलित मात्रामा प्रयोग गर्नुहोस्: पुदीना को अत्यधिक सेवनले असहजता वा समस्याहरू ल्याउन सक्छ। सामान्यतया सन्तुलित मात्रामा प्रयोग गर्नुहोस्।

यसरी, पुदीना एक अनौठो र उपयोगी जड़ीबुटी हो जुन विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरूको समाधानमा सहयोग पुर्याउँछ। यसलाई आफ्नो आहारमा समावेश गर्नाले तपाईंको स्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ।समाधानमा सहयोग पुर्याउँछ। यसलाई आफ्नो आहारमा समावेश गर्नाले तपाईंको स्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ।

 Reference

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-diarrhea/