पृश्नपर्णी (Prishnaparni) एक महत्वपूर्ण औषधीय वनस्पति हो, जसको वैज्ञानिक नाम Uraria picta हो। यो विशेषगरी आयुर्वेदिक चिकित्सा प्रणालीमा लामो समयदेखि प्रयोग हुँदै आएको छ। पृश्नपर्णीलाई नेपाल, भारत, र दक्षिण एशियाका अन्य थुप्रै ठाउँमा पाइन्छ। यसका पात, जराहरू, र अन्य भागहरू विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरूको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ। आयुर्वेदमा यो वनस्पतिलाई मुख्य रूपमा शरीरमा भएका दोषहरूलाई सन्तुलित गर्न प्रयोग गरिन्छ, जस्तै वात, पित्त, र कफ दोषको ब्यालेन्सका लागि। यस वनस्पतिले शरीरलाई बलियो बनाउन, प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन, र रोगहरूको सामना गर्न मद्दत पुर्याउँछ।
पृश्नपर्णीलाई विशेषगरी पाचन प्रणालीमा सुधार ल्याउन, झाडापखाला जस्ता पेटसम्बन्धी समस्याहरू हटाउन, पायल्स (Piles) को उपचार गर्न, र विभिन्न प्रकारका ज्वरो (fever) घटाउन उपयोग गरिन्छ। साथै, यो इन्फ्लामेस कम गर्न र जोर्नीका समस्याहरूमा पनि फाइदाजनक मानिन्छ। यसको anti-inflammatory, एन्टिब्याक्टेरियल (antibacterial), र एन्टिफंगल (antifungal) गुणहरूले यसलाई विभिन्न प्रकारका संक्रमणहरूको उपचारमा प्रभावकारी बनाउँछ।
पृश्नपर्णीलाई आयुर्वेदमा महत्त्वपूर्ण औषधिको रूपमा मानिन्छ। यसले विभिन्न प्रकारका रोगहरूको उपचारमा सहयोग पुर्याउँछ। पृश्नपर्णीको बारेमा जान्दै गर्दा यसको औषधीय गुणहरू, फाइदाहरू र यसले कसरी स्वास्थ्यलाई लाभ पुर्याउँछ भन्ने कुरा बुझ्न आवश्यक छ। यहाँ हामी यसका औषधीय गुणहरू र फाइदाहरूको बारेमा विस्तृतमा छलफल गर्दैछौं।
पृश्नपर्णी के हो?
पृश्नपर्णीको वैज्ञानिक नाम Uraria picta (Jacq.) Desv. ex DC. हो। यसको केही अन्य प्रजातिहरू Uraria lagopoides र Uraria rufescens पनि पाइन्छन्, जसका गुणधर्म उस्तै हुन्छन्। यी सबै प्रजातिहरूलाई “दशमूल” नामक औषधीय समूहमा समावेश गरिन्छ। वर्षा ऋतूमा यसमा फूल फुल्छ भने हिउँदमा फल लाग्छ।
अथर्ववेदमा पृश्नपर्णीलाई जीवाणुनाशक गुण भएको र कमजोरि हटाउने तथा मोटोपन घटाउन मद्दत गर्ने वनस्पति भनिएको छ। यो “बृहत्रयी” ग्रन्थमा रक्तस्रावी पायल्स (खूनी पायल्स) तथा अर्थराइटिस जस्ता वात विकारहरूलाई ठीक गर्न मद्दत गर्ने औषधिको रूपमा मानिएको छ। चरक-संहितामा पृश्नपर्णीको प्रयोग इन्फ्लामेसन कम गर्नमा प्रभावकारी हुन्छ भन्ने उल्लेख छ।
पृश्नपर्णीका विभिन्न भाषामा नामहरू
पृश्नपर्णीलाई विभिन्न भाषाहरूमा विभिन्न भिन्न नामले चिनिन्छ:
• संस्कृत: पृश्निपर्णी, शृंगालविन्ना, पृथक्पर्णी, चित्रपर्णी, कोष्टुविन्ना, आदि।
• नेपाली: पृश्नपर्णी, शंकरजटा।
• अंग्रेजी: Dabra (डाब्रा)
यसरी, यस औषधीय वनस्पतिलाई फरक-फरक क्षेत्रीय भाषामा भिन्न नामले चिनिन्छ।
पृश्नपर्णीका औषधीय गुणहरू
पृश्नपर्णीलाई वात, पित्त र कफको सन्तुलन कायम राख्न मद्दत गर्ने वनस्पति मानिन्छ। यसले वीर्य वृद्धि, गर्मी घटाउने, पाचन शक्ति सुधार्ने र रक्तस्राव, झाडापखाला तथा उल्टीजस्ता समस्याहरूमा लाभ पुर्याउँछ।
यसले शरीरमा बल वृद्धि गर्छ, कमजोरी घटाउँछ, तथा संक्रमण रोक्ने क्षमताको पनि विकास गर्दछ। पृश्नपर्णी विशेषतया निम्न स्वास्थ्य समस्याहरूमा लाभदायी छ:
• झाडापखाला
• सर्दी-रुघा र विभिन्न
• सास फेर्न कठिनाई भएका रोगहरूमा
• पायल्स
• हड्डीको समस्या
• आँखाको समस्या समाधानमा
यस प्रकार, पृश्नपर्णी स्वास्थ्यलाई लाभ पुर्याउने अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण औषधीय वनस्पति हो। यसलाई आयुर्वेदिक चिकित्सा प्रणालीमा उच्च प्राथमिकतामा राखिन्छ र विभिन्न रोगहरूको उपचारका लागि यसको प्रयोग गरिन्छ।
पृश्नपर्णीको फाइदा र प्रयोग (Uses and Benefits of Prishnaparni in Nepali)
पृश्नपर्णीमा विभिन्न पोषण तत्व पाइन्छन्, जुन औषधीय गुणहरूमा पनि लाभदायक मानिन्छ। यसले धेरै प्रकारका स्वास्थ्य समस्याहरूमा लाभ पुर्याउँछ। यसबारे विस्तृत जानकारी लिऔं:
रुघाखोकीबाट राहत दिन्छ पृश्नपर्णी (Prishnaparni for Cold and Cough Relief)
यदि तपाईँ बारम्बार रुघाखोकीबाट पीडित हुनुहुन्छ भने पृश्नपर्णीको १० ग्राम जरा ४०० मिली पानीमा पकाएर, चारभागको एक भाग बाँकी भए पछी त्यसमाथि मिश्री मिसाएर पिउँदा लाभ मिल्छ।
आँखाका रोगको उपचारमा लाभदायक (Beneficial in Eye Diseases)
तमाको भाडामा पृश्नपर्णीको जरा, सिधेनुन र मरिच चूर्ण मिलाएर काँजीसँग पिसेर आँखा वरिपरि गाजल झैं लगाउँदा आँखाका रोगमा फाईदा हुन्छ.
रक्तातिसार वा झाडापखालाबाट रक्तश्राव रोक्नमा लाभकारी (Beneficial in Hematochezia)
यदि झाडापखालामा रक्तश्राव रोक्न कठिनाई छ भने, बाख्राको दूधमा आधा भाग पानी मिसाएर सुगन्धबाला, नीलकमल, सोंठ, र पृश्नपर्णी मिलाएर सिद्ध काढा बनाउनुहोस्। यसलाई १०–२० मिलीको मात्रा सेवन गर्दा फाईदा हुन्छ ।
रक्तार्श वा पायल्सको उपचारमा लाभदायक (Helpful in Hemorrhoids)
रक्तार्श वा अत्यधिक मद्यपानबाट उत्पन्न स्वास्थ्य समस्यामा पृश्नपर्णी र अतिबलाको काढा बनाइ १०–२० मिली सेवन गर्दा फाइदा हुन्छ। साथै, अतिबला र पृश्नपर्णीको काढाबाट धानको लावा बनाई पिउँदा पायल्समा हुने रक्तश्रावमा छिटो फाईदा हुन्छ ।
फिस्टुलाको उपचारमा (Beneficial in Treating Fistula)
फिस्टुलाको पीडामा यदि अन्य कुनै उपचारले काम नगरेको भएमा, पृश्नपर्णीका ८–१० पातलाई पिसेर लेप लगाउनाले लाभ मिल्छ। पृश्नपर्णीका पातको रस १० मिली केही दिन सेवन गर्दा पनि फाईदा हुन्छ ।
फियो वृद्धि भएका रोगहरूको उपचारमा (Treating Spleen Enlargement)
फियोको समस्यामा पृश्नपर्णीको औषधीय गुण लाभदायक हुन्छ। पृश्नपर्णीको पञ्चाङ्गलाई कुटेर छायाँमा सुकाई १० ग्रामको मात्रा ४०० मिली पानीमा पकाउनुहोस्। १०० मिली बाँकी रहेपछि सेवन गर्दा फियोको रोगहरूमा लाभ मिल्छ।
सहज प्रसुतिमा लाभकारी (Useful in Smooth Childbirth)
पृश्नपर्णीको जराको पेस्ट बनाएर नाभि, मूत्राशय र योनिमा लगाउँदा सहज प्रसवमा मद्दत गर्छ।
हड्डी जोड्न लाभदायक (Beneficial in Fracture Healing)
५ ग्राम पृश्नपर्णीको जराको चूर्ण र २ ग्राम बेसार मिसाएर २१ दिनसम्म सेवन गर्दा हड्डीको मर्मतमा मद्दत मिल्छ।
गाउटमाको उपचारमा (Relief from Acute Gout)
बाख्राको २०० मिली दूधमा ५ ग्राम पृश्नपर्णी मूल पकाएर, त्यसमा मह र चिनी मिसाई पिउँदा गाउटको पीडामा फाईदा हुन्छ ।
घाउ निको पार्न लाभदायक (Useful for Wound Healing)
पृश्नपर्णी, को बीउ, बेसार, दारुहल्दी, चमेली र अन्य औषधि मिसाएर बनेको घिउ घाउमा लगाउँदा छिटो निको हुन्छ।
रक्सी सम्बन्धी समस्यामा (Treating Alcohol-related Thirst)
अतिबला र पृश्नपर्णीको काढा १०–२० मिली सेवन गर्दा रक्सी सम्बन्धी तलतल मा फाईदा हुन्छ ।
रक्तपित्तको उपचारमा (Treatment of Haemoptysis)
मुसुरोको र पृश्नपर्णीको काढा वा रस बनाइ सेवन गर्दा रक्तपित्त समस्यामा फाइदा मिल्छ।
ज्वरोमा आराम दिलाउने (Relief in Fever)
फुलेको पृश्नपर्णीको जरा रातो धागोमा बाँधेर निधारमा राख्दा ज्वरोको कष्टबाट राहत मिल्छ।
अतिसार वा झाडापखालामा लाभदायक (Helpful in Treating Diarrhoea)
शालपर्णी र पृश्नपर्णीको समान भाग मिसाएर काढा बनाउनुहोस्। यसमा मह मिसाई १०–२० मिलीको मात्रामा सेवन गर्दा झाडापखालामा आराम मिल्छ।
विषको असरलाई कम गर्न (Reducing Poison Effect)
पृश्नपर्णी पञ्चाङ्गको रस १० मिलीमा चिनी मिलाएर सेवन गर्दा विषको असरमा फाईदा हुन्छ
यसरी, पृश्नपर्णी विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरूमा लाभदायक हुन्छ र आयुर्वेदमा यसलाई विशेष महत्व दिइएको छ।
पृश्नपर्णीका उपयोगी भागहरू (Useful Parts of Prishnaparni)
आयुर्वेदका अनुसार, पृश्नपर्णीको औषधीय गुण यसको यी भागहरू प्रयोग गर्दा बढी प्रभावकारी हुन्छन्:
• पात
• जरा
• फलफूलहरू
• पञ्चाङ्ग (बोटको सम्पूर्ण भागहरू)
पृश्नपर्णीको प्रयोग कसरी गर्ने (How to Use Prishnaparni)
यदि तपाई कुनै विशेष रोगको घरेलु उपचारका लागि पृश्नपर्णी प्रयोग गर्न चाहनुहुन्छ भने, आयुर्वेदिक चिकित्सकको सल्लाह लिनु महत्त्वपूर्ण हुन्छ। चिकित्सकको सुझाव अनुसार, सामान्यतया ५०-१०० मिली काढा लिन सकिन्छ।
पृश्नपर्णी कहाँ पाइन्छ वा उमारिन्छ (Where is Prishnaparni Found or Grown)
पृश्नपर्णीका बिरुवाहरू भारतभरिका सुख्खा जमिन र जङ्गली क्षेत्रमा, लगभग २००० मिटरको उचाइसम्म प्राकृतिक रूपमा पाइन्छन्।
निष्कर्ष:
पृश्नपर्णी एउटा प्रभावकारी औषधीय वनस्पति हो, जसले विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरूको प्राकृतिक समाधान दिन सक्छ। यसको प्रयोग झाडापखाला, पायल्स, र ज्वरो जस्ता समस्याहरूको उपचारमा मात्र सीमित छैन, तर यसले प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाएर शरीरलाई स्वस्थ राख्न पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। परम्परागत आयुर्वेदिक चिकित्सा प्रणालीमा यसको महत्वपूर्ण स्थान छ, र यसको प्राकृतिक गुणहरूले यसलाई सुरक्षित र लाभदायक औषधिका रूपमा लोकप्रिय बनाएको छ।
ReferenceHindi To Nepali Dictionary Words Starting From बो
Bridging Cultures: Daily Use Hindi Sentences in Parties with Nepali Meaning
Daily Hindi Sentences for Kids with Nepali Translations: A Simple Guide
Daily Office Sentences: Essential Hindi-Nepali Translations for Everyday Use
Daily Use Hindi Sentences for Parents with Nepali Meanings: A Guide for Everyday Conversations
Daily Use Hindi Sentences for Students with Nepali Meaning
Essential Daily Sentences for Market Conversations: Hindi to Nepali and Vice-Versa
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-common-cold/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-loss/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-gain/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cholesterol/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cough/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-treatment-for-back-pain/
50 Medicinal Plants of Nepal Highly Liked by Chinese People
Medicinal Plants Of Nepal ! Genetics, Classification, Preservation, and Applications
35 Essential Medicinal Plants for Your Garden! Growing Health: Cultivating Wellness
100 Rare Medicinal Plants of Karnali Nepal! Impossible to Find Other place.
Top 25 Medicinal Plants For Boosting Memory and Treating Alzheimer
Top 15 Expensive Medicinal Plants of Nepal! Numerous Among Them Are Uncommon Globally
Medicinal Plants Of Gorkha Nepal! Top 55 Herbs Used in Traditional Medication
Bartika Eam Rai Top Songs Lyrics & Chords
Nepali Song Lyrics And Chords of Prabesh Kumar Shreshta
Oshin Karki’s Nepali Songs Lyrics And Chords
All Songs Lyrics Of Wangden Sherpa
Sajjan Raj Baidhya Top Songs Lyrics And Chords सज्जन राज बैध्यका गीतहरु
Aani Chhoyeng Drolma Top 10 Songs Lyrics And Chords
Top 10 Ankita Pun Songs with Lyrics and Chords
Strum Along: Top 24 Sushant KC Songs with Lyrics and Chords
Biggest Collection Of Nepali Songs Lyrics and Chords! All Song in One Site
Top Poem Of Madhabh Prashad Ghimire राष्ट्रकवी माधव प्रशाद घिमिरेका कबिताहरु
10 Famous Nepali Poem Of Mahakabi Laxmi Prashad Devkota
Exploring the Literary Legacy: Bhanubhakta Acharya and His Top Ten Poems In Nepali
11 Types of Poetry with Beautiful Short Nepali Poem
Ten Nepali Poems with English Translations for Poetry Enthusiasts Worldwide
