बाघनङग्रे Capparis Spinosa (Caper) & Capparis sepiaria Linn. - Health Benefits, Uses, and Medicinal Properties

बाघनङग्रे Capparis Spinosa (Caper) & Capparis sepiaria Linn. – Health Benefits, Uses, and Medicinal Properties

बाघनङग्रे (Capparis spinosa Linn, Capparis sepiaria Linn), जसलाई वैज्ञानिक नाम कैपेरिस स्पाइनोसा र अन्य नाम कैपेरिस सेपियरिया   बाट पनि चिनिन्छ, एक प्रकारको सदाबहार बिरुवा हो जुन प्रायः तातो र शुष्क जलवायुमा पाइन्छ। यसका पातहरू बाक्ला, हरियो र रेखीय आकारका हुन्छन् भने यसको फूलहरू हल्का सेतो र गुलाबी मिश्रित रङका हुने गर्दछन्। यसको फल गोलो र सानो हुन्छ जुन खाँदा टर्रो र मसालेदार स्वाद आउँछ। बाघनङग्रे प्राचीन कालदेखि औषधीय गुणका लागि परिचित छ र यसको उपयोग आयुर्वेद र अन्य पारम्परिक औषधिहरूमा व्यापक रूपमा भएको छ।

यसको प्रजाति कैपेरिस परिवारमा पर्छ र यसलाई भारत, पाकिस्तान, इजरायल, इजिप्ट र मध्यपूर्वी क्षेत्रहरूमा विशेष रूपमा भेटिन्छ। बाघनङग्रेका पातहरु, जरा, फूल र बीउ सबै औषधीय प्रयोगका लागि उपयुक्त मानिन्छन्। यसका विभिन्न भागहरूमा औषधीय गुणहरू जस्तै एंटीब्याक्टेरियल, एंटीइन्फ्लेमेटरी, र एन्टीअक्सिडेन्ट हुन्छन् जसले स्वास्थ्य लाभ पुर्याउँछन्।

बाघनङग्रे (Bagh Nangre) के  हो त ?

शायद धेरै कम मानिसलाई बाघनङग्रे (Bagh Nangre) को बारेमा जानकारी होला। बाघनङग्रेला डोल्पो भाषामा बन भेडो पनि भनिन्छ।  यसलाई हिन्दी, उर्दू र अरबी भाषामा ‘कबर’ पनि भनिन्छ। बाघनङग्रे नामसँग अपरिचित भए पनि सत्य के हो भने यो जडीबुटी आयुर्वेदमा औषधिका रूपमा धेरै महत्त्वपूर्ण छ। बाघनङग्रेको प्रयोग विभिन्न रोगहरूको उपचारका लागि फरक-फरक तरिकामा गरिन्छ।

बाघनङग्रेका फाइदाहरू

बाघनङग्रेको जराको बोक्रा, पात, फल र बीउ औषधिका लागि प्रयोग गरिन्छ। यसको दुई प्रजातिहरू छन्— बाघनङग्रे (Capparis spinosa Linn.)कन्थारी (Capparis sepiaria Linn.)। यी दुई प्रजातिहरूले विभिन्न प्रकारका रोगहरूमाथि प्रभावकारी काम गर्छन्।

जस्तैः

  • बाघनङग्रे (Capparis spinosa Linn.) दाँत, घाँटी, कानको दुखाइ, दाद, जोर्नी दुख्ने समस्यामा प्रभावकारी छ।
  • कन्थारी (Capparis sepiaria Linn.) टाउको, आँखा, र पेटको दुखाइजस्ता समस्याहरूको उपचारमा प्रभावकारी मानिन्छ।

बाघनङग्रेका दुई प्रजातिहरू

यो जडीबुटीका दुई प्रजातिहरू छन्— बाघनङग्रे (Capparis spinosa Linn.)कन्थारी (Capparis sepiaria Linn.)

कन्थारीका गुणहरू

कन्थारी कटु (तिक्त स्वादको), उष्ण (तातो प्रकृतिको), त्रिदोषशामक (कफ, पित्त, वात नियन्त्रण गर्ने), दीपक (भोक जगाउने), र रुचिकारक (रुचि बढाउने) मानिन्छ।
यसले निम्न रोगहरूमा काम गर्छः

  • रगत बग्ने समस्या
  • स्नायु रोग
  • शोफग्रन्थि (सुन्निने समस्या)
  • श्वासप्रश्वास सम्बन्धी समस्या
  • कास (खोकी नियन्त्रण)

बाघनङग्रेका औषधीय गुणहरू

  • यसको फलले पाचन सुधार्ने (दीपन), वातनियन्त्रक, र पिशाब सम्बन्धी समस्याहरू (पिशाबसम्बन्धी रोग) को समाधान गर्छ।
  • यसको जराको बोक्राले बल प्रदान गर्ने, पिशाबको बहाव सहज बनाउने, कफ हटाउने, महिलाको महिनावारी नियमित बनाउने, जुका मार्ने, र वेदना (दुखाइ) कम गर्ने काम गर्छ।

कन्थारीका औषधीय गुणहरू

  • यो बलवर्दक, भोक बढाउने, ज्वरो कम गर्ने, शरीरको शक्ति बढाउने, र घाउ निको पार्ने काम गर्छ।
  • यसको जराको बोक्रा भोक बढाउने र दुखाइ कम गर्ने गुणले भरिपूर्ण हुन्छ।

बाघनङग्रे र कन्थारी आयुर्वेदमा विशेष महत्त्व राख्ने जडीबुटी हुन्। यी दुबै प्रजातिहरू विभिन्न प्रकारका रोगहरूको उपचारमा उपयोगी हुन्छन्। यसको सही उपयोग र मात्रा थाहा पाएमा स्वास्थ्य समस्याहरूको समाधान गर्न सहज हुन्छ। परम्परागत ज्ञान र आधुनिक विज्ञानको सहायताले यसको औषधीय महत्त्व अझ बढी उजागर गर्न सकिन्छ।

बाघनङग्रेको वानस्पतिक नाम Capparis spinosa Linn. (कैपेरिस स्पाइनोसा) हो। यसलाई अंग्रेजीमा Caper plant भनिन्छ। बाघनङग्रे Capparaceae (कैपेरेसी) कुलमा पर्दछ। बाघनङग्रेलाई विभिन्न भाषाहरूमा भिन्न-भिन्न नामले चिनिन्छ।

बाघनङग्रेको नाम विभिन्न भाषामा:

  • संस्कृत: हिंस्रा, कन्थारिका, चक्रवल्लरी, अम्लफला, गुच्छगुल्मिका।
  • नेपाली: जुँगे लहरो।
  • हिन्दी: बाघनङग्रे, हिंस्राभेद, कन्थारी।
  • उर्दू: कबर (Kabar)।
  • बङ्गाली: कलियाकरा, कांटागुरकामी।
  • अरबी: कबर (Kabar), हेब्बरस।

बाघनङग्रेको अर्को प्रजाति:

  • अर्को प्रजाति Capparis sepiaria Linn. हो, जसलाई पनि अंग्रेजीमा Caper plant भनिन्छ।

बाघनङग्रेलाई नेपालिमा कतै कतै जुँगे लहरो भनिन्छ। यो बिरुवाको पात, काण्ड, र बोक्रा औषधीय गुणले भरिएको हुन्छ। यसलाई परम्परागत रूपमा विभिन्न रोगहरूको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ।

यदि तपाईँले बाघनङग्रेका बारेमा थप अध्ययन गर्नुभयो भने, यसको विशेषता झाडापखाला, अपच, पिशाब सम्बन्धी रोग, र जोर्नी दुख्ने समस्याको उपचारमा उपयोगी हुने तथ्य पत्ता लगाउन सकिन्छ। साथै, यसले इन्फ्ल्यामेस वा सुन्निने समस्यालाई कम गर्न पनि मद्दत गर्छ।

बाघनङग्रे, नेपाली जुँगे लहरो, परम्परागत औषधिमा महत्वपूर्ण बिरुवा हो। यसको प्रयोग सही तरिकाले गर्दा स्वास्थ्य समस्याहरूको उपचार सम्भव हुन्छ। यो आयुर्वेद र आधुनिक औषधिमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।

बाघनङग्रेको फाइदा (Caper Benefits and Uses in Nepali)
आयुर्वेद अनुसार बाघनङग्रेका दुबै प्रजातिहरू धेरै रोगहरूको औषधि रूपमा प्रयोग गरिन्छ। यसबारे विस्तृत जानकारी तल प्रस्तुत छ:

दाँतको दुखाइमा फाइदाजनक बाघनङग्रे (Caper Benefits in Toothache in Nepali)

यदि दाँतको दुखाइले सताइरहेको छ र अन्य उपचारले काम नगरेको भए बाघनङग्रेको पातको काढा बनाएर कुल्ला गर्दा दाँतको दुखाइ कम हुन्छ।

कानको दुखाइमा राहत बाघनङग्रे (Caper Benefits in Ear Pain in Nepali)

ताजा बाघनङग्रेको पातको रस १-२ थोपा कानमा राख्दा कानको दुखाइ कम हुन्छ। साथै, कन्थारीको जराको रस १-२ थोपा कानमा हाल्दा पनि आराम मिल्छ।

गाला सुन्निन (मंम्स) कम गर्न बाघनङग्रे (Caper Benefits in Mumps in Nepali)

बाघनङग्रेको जराको बोक्रा र पातलाई भेनेगरमा पिसेर लेप गर्दा गाला सुन्निने समस्या र दुखाइ कम हुन्छ।

अपच कम गर्न बाघनङग्रे (Caper Benefits in Dyspepsia in Nepali)

बाघनङग्रेको जरालाई पानीमा पिसेर छानेर पिउँदा अपच र पेटको दुखाइ कम हुन्छ।

पिशाब सम्बन्धी रोगमा फाइदाजनक बाघनङग्रे (Caper Benefits in Urinary Disorders in Nepali)

बाघनङग्रेको जरालाई पिसेर योनीमा लगाउँदा पिशाब सम्बन्धी रोग र सूजनबाट आराम मिल्न सक्छ।

झाडापखालाको उपचारमा बाघनङग्रे (Caper Benefits in Diarrhea in Nepali)

यदि झाडापखालाको समस्या छ भने बाघनङग्रेको जराको काढा बनाएर सेवन गर्दा झाडापखाला कम हुन्छ।

जोर्नी दुख्ने समस्यामा उपयोगी बाघनङग्रे (Caper Benefits in Joint Pain in Nepali)

बाघनङग्रेको जरालाई पिसेर तातो बनाएर जोर्नीमा लगाउँदा दुखाइ र सुन्निने समस्या कम हुन्छ।

रक्त विकार शुद्धीकरणमा बाघनङग्रे (Caper Benefits in Blood Disorders in Nepali)

बाघनङग्रेको जराको काढा सेवन गर्दा रगत बग्ने समस्या कम हुन्छ र रक्त विकारहरूबाट पनि छुटकारा मिल्छ।

छालाको समस्यामा राहत बाघनङग्रे (Caper Benefits in Skin Disorders in Nepali)

छाला प्रभावित भएको ठाउँमा बाघनङग्रेको पातको काढाले धुनाले छालासम्बन्धी समस्या कम हुन थाल्छ।

रिङ्वर्म (दाद) हटाउन बाघनङग्रे (Caper Benefits in Ringworm in Nepali)

बाघनङग्रेको जराको बोक्रालाई पिसेर दादमा लगाउँदा चिलाउन कम हुन्छ।

मांसपेशीको दुखाइ कम गर्न बाघनङग्रे (Caper Benefits in Muscular Pain in Nepali)

बाघनङग्रे पीडा कम गर्ने गुण भएकोले मांसपेशीको दुखाइमा राहत दिन्छ।

अस्थमा (दम) को उपचारमा बाघनङग्रे (Caper Benefits in Asthma in Nepali)

दमको समस्या भएका व्यक्तिका लागि बाघनङग्रेको उपयोग लाभदायक हुन्छ किनभने यसले कफ कम गर्ने गुण प्रदान गर्छ।

फोक्सो सुन्निने समस्यामा बाघनङग्रे (Caper Benefits in Pleurisy in Nepali)

बाघनङग्रेको जराको रस ५-१० मिलि सेवन गर्दा फोक्सोको इन्फ्ल्यामेस कम हुन्छ।

सर्पदंशमा उपयोगी बाघनङग्रे (Caper Benefits in Snakebite in Nepali)

बाघनङग्रेको जराको बोक्रालाई पिसेर सर्पले टोकेको ठाउँमा लगाउँदा विषको प्रभाव केही हदसम्म कम हुन्छ।

यसरी बाघनङग्रे धेरै रोगहरूको उपचारमा प्रभावकारी छ। यसको सही उपयोगले स्वास्थ्यमा फाइदा पुर्‍याउन सकिन्छ।

बाघनङग्रे (Capparis spinosa Linn.) को कसरी प्रयोग गर्ने?

आयुर्वेदमा औषधिका रूपमा बाघनङग्रेको जरा, बोक्रा, पात, फल, तथा बीजको प्रयोग गरिन्छ। चिकित्सकको सल्लाह अनुसार १०-३० मिलिलिटर काढा वा १-३ ग्राम चूर्ण सेवन गर्न सकिन्छ।

बाघनङग्रे कहाँ पाइन्छ?

बाघनङग्रे वनस्पति नेपालका विभिन्न भागमा तथा भारतमा विशेष गरी हिमाचल प्रदेश र उत्तराखण्डका तल्लो उपत्यकाहरूमा पाइन्छ। यसका दुई प्रकारका प्रजातिहरू पाइन्छन्:

  1. बाघनङग्रे (कबर)
  2. हिंस्रा (कन्थारी)

बाघनङग्रे (Capparis spinosa Linn.) का विशेषताहरू

यो वनस्पति बहुशाखायुक्त र हल्का पहेँलोदेखि सुन्तला रङको काँडाले भरिएको हुन्छ।

  • फूल: यसका फूल सेतो र आकर्षक हुन्छन्।
  • फल: यसको फल ३.८-५ सेन्टिमिटर लामो, अण्डाकार र पाकेपछि रातो र रसपूर्ण हुन्छ।
  • बीज: बीज गोलो, ३-४ मिलिमिटर व्यासको, चिल्लो र खैरो रङको हुन्छ।

 (कन्थारी) (Capparis sepiaria Linn.) का विशेषताहरू

यो बहुशाखायुक्त झाडी रूपी काँडायुक्त बहुवर्षीय वनस्पति हो।

  • काण्ड: यसको काण्ड र हाँगा झुसयुक्त, चुच्चो र घुमाउरो काँडाले भरिएको हुन्छ। रङ फुस्रो खैरो देखिन्छ।
  • फूल: यसका फूल साना, सेतो र गुच्छामा रहेका हुन्छन्।
  • फल: फल गुदीयुक्त, गोलो, ०.६-१.३ सेन्टिमिटर व्यासको हुन्छ। पक्नासाथ यो गाढा बैजनी वा कालो रङको हुन्छ।

निष्कर्ष (Conclusion)

बाघनङग्रे (Capparis spinosa Linn, Capparis sepiaria Linn), जसलाई सामान्यतया केपर बेरी (Caperberry) पनि भनिन्छ, पारम्परिक चिकित्सा प्रणालीमा अत्यन्तै महत्वपूर्ण स्थान राख्छ। यसको विविध औषधीय गुणहरूले यसलाई विभिन्न रोगहरूको उपचारमा उपयोगी बनाएको छ। यसका पातहरु, जरा, फूल र फलहरू विशेष गरी पेटका समस्याहरू, रगतको सन्चारमा सुधार, तथा जोर्नी र मांसपेशीका समस्यामा कारगर देखिएका छन्।

साथै, यसको पोषणमूलक तत्वहरूको कारण यसले शरीरलाई आवश्यक भिटामिन र खनिजहरू प्रदान गर्न पनि मद्दत पुर्याउँछ। त्यसैले, बाघनङग्रे एक अत्यन्त उपयोगी औषधीय बिरुवा हो जुन सम्पूर्ण स्वास्थ्य सुधारको लागि लाभकारी साबित हुन्छ। यसको अधिक अनुसन्धान र उपयोगबाट यो पारम्परिक र आधुनिक चिकित्सा प्रणालीमा अझ प्रभावकारी रूपमा उपयोग गर्न सकिन्छ।

Reference
सिरु Imperata Cylindrica (Siru) – Benefits, Uses, and Environmental Impact of Woolly Grass
लोठसल्ला Taxus Baccata (Himalayan Yew): Medicinal Benefits, Uses, and Traditional Applications

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

My Cart
Wishlist
Recently Viewed
Compare Products (0 Products)
Compare Product
Compare Product
Compare Product
Compare Product
Categories
error: Buy Best Ayurvedic Medicine In nepal