Health Benefits, Uses, of Pashanbhed (पाखनबेद) – A Powerful Ayurvedic Herb

पाखनबेद, जुन आयुर्वेदिक चिकित्सा पद्धतिमा प्राचीन समयदेखि नै एक महत्त्वपूर्ण औषधीय बिरुवा मानिन्छ, प्राकृतिक उपचारको रूपमा विभिन्न रोगहरूको उपचारमा पाखनबेद उपयोग गरिन्छ। यसको नाम नै “पाखन” (ढुंगा) र “बेद” (फोड्नु) भन्ने शब्दबाट आएको हो, जसले पाखनबेदले ढुंगाको आकारका समस्याहरू, विशेष गरी मृगौलामा हुने पथरीहरू, फोड्न वा नाश गर्न सहयोग पुर्याउने विश्वासलाई जनाउँछ। यसलाई पथरी, पायल्स, ज्वरो, झाडापखाला, र अन्य प्रकारका समस्याहरूको उपचारमा उपयोग गरिन्छ। पाखनबेदको पौधाले बोटानिकल क्षेत्रमा ‘बर्गनिया सिलेएटा’ (Bergenia ciliata) नामले चिनिन्छ, र यसको विभिन्न भाग, जस्तै पात, जरा, र काण्ड, औषधीय रूपमा प्रयोग गरिन्छन्।

पाखनबेदको प्रयोग विशेषगरी हिमालयन क्षेत्रमा प्रचलित छ, जहाँ यो औषधीय पौधालाई परम्परागत चिकित्सा पद्धतिहरूमा महत्वपूर्ण स्थान दिइएको छ। यो बोट एशिया, भुटान, तिब्बत, र अफगानिस्तान लगायतका ठूला पहाडी क्षेत्रहरूमा पाईन्छ। हिमालय क्षेत्रको २२०० देखि ३२०० मिटर उचाइमा पाखनबेद सजिलै फुल्न र बढ्न सक्दछ। परम्परागत रूपमा यसका विभिन्न भागहरू चूर्ण, काढा वा अर्कको रूपमा सेवन गरिन्छ, जसले शरीरलाई विभिन्न लाभ दिन्छ। आयुर्वेदिक चिकित्सा प्रणालीमा यसले पाचन प्रणालीमा सुधार ल्याउने, शरीरमा सङ्क्रमण घटाउने, पाइल्सको उपचार गर्ने, र पथरीको आकार घटाउने आदि प्रकारका उपचारात्मक लाभ दिने विश्वास छ।

पाखनबेद (Stone Breaking Plant) एक औषधीय वनस्पति हो जसको प्रयोग आयुर्वेदिक चिकित्सा पद्धतिमा जडी-बुटीका रूपमा गरिन्छ। “पाखनबेद” नामले नै संकेत गर्छ कि यो पत्थर अर्थात् पथरी टुक्रा टुक्रा गरेर बाहिर निकाल्न सहयोग पुर्‍याउने क्षमता राख्छ। यो विशेषता नै यस औषधिको प्रमुख लाभ हो। पाखनबेदको प्रयोग विशेषगरी पथरी हटाउनका लागि गरिन्छ। यसको औषधीय गुणले पथरीलाई साना टुक्रामा फोरेर पिसाबमार्फत बाहिर निकाल्न मद्दत गर्छ। यो लेखमा हामी पाखनबेदको फाइदा, औषधीय गुण, र प्रयोगका बारेमा जानकारी दिनेछौं।

पाखनबेद के हो?

पाखनबेद वनस्पतिको बारेमा विभिन्न मतहरू छन्। केही विद्वानहरूले विभिन्न बोटलाई पाखनबेद भनेर चिनाएका छन्। यसको डाठ छोटो हुन्छ र पातहरू अण्डाकार हुन्छन्। पाखनबेदको पातहरूको लम्बाई फुल्ने समयमा करिब ५-१५ सेमी हुन्छ भने जाडो मौसममा करिब ३० सेमी पुग्छ।

फुल र बीउ

यसका साना साना सेतो र गुलाबी रङका फूलहरू हुन्छन्। पाखनबेदको बीउको आकार पिरामिडको जस्तो हुन्छ। यसको जरा र पातलाई औषधिको रूपमा प्रयोग गरिन्छ। बजारमा यसको खैरो रङको कडा, खस्रो, झुर्रीदार बोक्रा सहितका सुक्खा टुक्रा पाइन्छ। यसको फूल र फल फल्ने समय अगस्टदेखि नोभेम्बरसम्मको हुन्छ।

पाखनबेदका नाम अन्य भाषाहरूमा

पाखनबेदको वनस्पतिक नाम Bergenia ciliata हो, जुन Saxifragaceae परिवारमा पर्दछ। यो अन्य भाषाहरूमा विभिन्न नामले चिनिन्छ:

संस्कृत: पाखनबेद, अश्मभेद, गिरिभेद

उर्दू: पखान बेद

इंग्लिश: स्टोन ब्रेकिंग, इण्डियन रक फॉइल

पाखनबेदका औषधीय गुणहरू

पाखनबेदमा विभिन्न प्रकारका औषधीय गुण हुन्छन्। यो मधुर, कटु, तितो, चिसो, हल्का, र त्रिदोषहर मानिन्छ। यसले शरीरमा रहेका असन्तुलन हटाएर विभिन्न रोगमा फाइदा पुर्‍याउँछ।

मुख्य फाइदाहरू:

यो पायल्स, गुल्म, मुत्रकृच्छ्र (पिसाब सम्बन्धी समस्या), पथरी, मुटु रोग, महिलाको यौन रोग, प्रमेह (सुगर रोग), फियोको रोग, पेट दुखाइ, घाउ, दाह, र झाडापखाला हटाउन प्रभावकारी हुन्छ।

स्नायुरोग, पक्षाघात, घुँडाको दुखाइ, र विषाक्त रोगहरूमा पनि फाइदा पुर्‍याउँछ।

पाखनबेदका फाइदा र प्रयोग

पाखनबेद (Pashanbhed) खासगरी पथरीको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ, तर विशेषज्ञहरूको मान्यता अनुसार यो धेरै अन्य रोगहरूको उपचारमा पनि उपयोगी हुन्छ। पाखनबेदका फाइदा र प्रयोगका विविध तरिकाहरूलाई विस्तृत रूपमा हेरौं:

आँखा रोगमा पाखनबेदको उपयोग

आँखासम्बन्धी समस्याको उपचारमा पनि पाखनबेद उपयोगी छ। यसका पातहरूलाई पिसेर आँखाको चारैतिर लगाउँदा आँखामा जलन र पानी बग्ने समस्यामा फाइदा हुन्छ।

कानको पीडामा राहत

यदि कान दुखाइबाट पीडित हुनुहुन्छ भने, पाखनबेदको पातको रसको एक-दुई थोपा कानमा हाल्दा चाँडै पीडाबाट फाइदा हुन्छ।

पथरी हटाउन मद्दत

पाखनबेदको चूर्णमा सोर्ह गुणा गोमूत्र र चार गुणा घिउ मिसाएर सेवन गर्दा पथरीको समस्यामा फाइदा मिल्छ। पाखनबेदको पातको रसको ५ एमएल मात्रा बताशामा राखेर खाँदा पथरी फुटेर निस्किन्छ। २०-३० मिली पाखनबेदको काढ़ामा शिलाजीत र मिश्री मिसाएर पिउँदा पित्तज पथरीको उपचारमा मद्दत मिल्छ।

खोकी हटाउन मद्दत

यदि खोकीले सताएको छ भने पाखनबेदको जडको चूर्ण १-२ ग्राममा मह मिसाएर सेवन गर्दा खोकी र फोक्सोसम्बन्धी रोगहरूमा पनि फाइदा हुन्छ।

मुखका घाऊहरूको उपचार

मुखमा घाऊ आएमा पाखनबेदको ताजा जरा र पात चपाउदा घाऊ चाँडै ठीक हुन्छ।

पेटका रोगहरूको उपचार

पेटका समस्याहरू, जस्तै झाडापखाला र कब्जियत आदिमा पनि पाखनबेद लाभदायक छ। १-२ ग्राम पाखनबेदको पातको चूर्ण बटर मिल्क सँग पिउँदा झाडापखालामा आराम मिल्छ। कब्जियत का लागि यसको जरा पिसेर पानीमा उमालेर सेवन गर्दा पनि फाइदा हुन्छ।

पिशाब सम्बन्धी समस्या सम्बन्धी  समस्यामा उपयोगी

पिशाब सम्बन्धी समस्याहरूमा पाखनबेदको प्रयोगले राहत दिन्छ। पाखनबेद, सिरु, उखु, काँक्रो, ककडीको (चिन्चिडो   जस्तो, काँक्रा) बीजलाई समान मात्रामा पिसेर आठ गुणा दूधमा पकाएर सेवन गर्दा कम पिसाब हुने समस्यामा मद्दत मिल्छ।

योनिस्राव र ल्युकोरियाको उपचार

ल्युकोरिया (सेतो पानी बग्ने) समस्याको उपचारमा पनि पाखनबेदको काढ़ा उपयोगी मानिन्छ। २० मिली पाखनबेदको काढ़ामा शहद मिसाएर पिउँदा यो समस्यामा आराम मिल्छ।

घाउ चाँडै निको पार्न मद्दत

पाखनबेदको डाठको रस घाउमा लगाउँदा घाउ चाँडै निको हुन्छ , जरा पिसेर लगाउँदा जलन कम हुन्छ र घाउको उपचारमा फाइदा हुन्छ।

यसरी पाखनबेदको नियमित प्रयोगले धेरै प्रकारका रोगहरूको उपचार गर्न सकिन्छ, जसले हामीलाई प्राकृतिक, सुरक्षित र प्रभावकारी स्वास्थ्य लाभ दिन्छ।

पाखनबेदका उपयोगी भागहरू (Useful Parts of Pakhambed)

विशेषज्ञहरूका अनुसार, पाखनबेद बिरुवाका निम्न भागहरू स्वास्थ्यका लागि अत्यन्तै लाभदायक मानिन्छन्।

•             पातहरू

•             जरा

•             काण्ड

पाखनबेदको उपयोग कसरी गर्ने? (How to Use Pakhambed)

विशेषज्ञहरूका अनुसार, पाखनबेदको चूर्णको ३-६ ग्राम मात्रा वा यसको काढाको ५०-१०० मिलिलिटर मात्रामा सेवन गर्नु उपयुक्त हुन्छ। यदि कुनै गम्भीर रोगको घरेलु उपचारका रूपमा यसको प्रयोग गर्न चाहनुहुन्छ भने, आयुर्वेदिक चिकित्सकको सल्लाह अनिवार्य रूपमा लिनुहोस्।

पाखनबेद कहाँ पाइन्छ वा उमारिन्छ? (Where is Pakhambed Found or Grown)

नेपालमा पाखनबेदको बिरुवा हिमालयी क्षेत्रमा लगभग २२००-३२०० मिटरको उचाइमा पाइन्छ। यसको अलावा यो एशियाका अन्य देशहरू, भारतमा भुटान, तिब्बत र अफगानिस्तानमा पनि पाइन्छ।

निष्कर्ष (Conclusion)

पाखनबेदको महत्व र यसको विभिन्न औषधीय गुणहरू अध्ययनबाट थाहा हुन आएको छ कि यो बिरुवा परम्परागत औषधीय प्रणालीमा मात्र होइन, आधुनिक चिकित्सा अनुसन्धानमा पनि लाभकारी साबित भएको छ। पथरी, पाइल्स, र अन्य स्वास्थ्य समस्याहरूको उपचारमा पाखनबेदको उपयोग प्रभावकारी देखिन्छ। आधुनिक विज्ञानले पनि यसमा रहेका विभिन्न तत्वहरूको अनुसन्धान गरी यसको लाभलाई प्रमाणित गरेको छ। साथै, यसले सजिलैसँग पच्ने, प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउने, र पाचन प्रणालीमा सुधार ल्याउने क्षमता राख्दछ। आयुर्वेदिक दृष्टिकोणले पाखनबेदलाई स्वस्थ जीवनशैलीको एक महत्त्वपूर्ण भागका रूपमा मान्यता दिँदै आएको छ।

अन्ततः, पाखनबेद जस्तो प्राकृतिक औषधीय विकल्पहरूको प्रयोगले स्वास्थ्यलाई प्राकृतिक तरिकाले सुधार्न र विभिन्न समस्याहरूको दीर्घकालीन समाधान खोज्न सकिन्छ। तथापि, पाखनबेदको प्रयोग गर्दा चिकित्सा विशेषज्ञको सल्लाह लिनु अत्यन्त जरुरी छ, किनभने प्रत्येक व्यक्तिको स्वास्थ्य अवस्था फरक हुने भएकाले सटीक प्रयोग मात्रा निर्धारण आवश्यक हुन्छ।जरुरी छ, किनभने प्रत्येक व्यक्तिको स्वास्थ्य अवस्था फरक हुने भएकाले सटीक प्रयोग मात्रा निर्धारण आवश्यक हुन्छ।

Reference

Hindi To Nepali Dictionary Words Starting From बो

100 Common Nepali Slang Words with Hindi Translation: A Fun Guide to Understanding Nepali Conversations

Bridging Cultures: Daily Use Hindi Sentences in Parties with Nepali Meaning

Daily Hindi Sentences for Kids with Nepali Translations: A Simple Guide

Daily Office Sentences: Essential Hindi-Nepali Translations for Everyday Use

Daily Use Hindi Sentences for Parents with Nepali Meanings: A Guide for Everyday Conversations

Daily Use Hindi Sentences for Students with Nepali Meaning

Essential Daily Sentences for Market Conversations: Hindi to Nepali and Vice-Versa

find word you want

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-common-cold/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-loss/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-gain/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cholesterol/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cough/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-treatment-for-back-pain/

50 Medicinal Plants of Nepal Highly Liked by Chinese People

Medicinal Plants Of Nepal ! Genetics, Classification, Preservation, and Applications

35 Essential Medicinal Plants for Your Garden! Growing Health: Cultivating Wellness

100 Rare Medicinal Plants of Karnali Nepal! Impossible to Find Other place.

Top 25 Medicinal Plants For Boosting Memory and Treating Alzheimer

Top 15 Expensive Medicinal Plants of Nepal! Numerous Among Them Are Uncommon Globally

Medicinal Plants Of Gorkha Nepal! Top 55 Herbs Used in Traditional Medication

Bartika Eam Rai Top Songs Lyrics & Chords

Nepali Song Lyrics And Chords of Prabesh Kumar Shreshta

Oshin Karki’s Nepali Songs Lyrics And Chords

All Songs Lyrics Of Wangden Sherpa

Sajjan Raj Baidhya Top Songs Lyrics And Chords सज्जन राज बैध्यका गीतहरु

Aani Chhoyeng Drolma Top 10 Songs Lyrics And Chords

Top 10 Ankita Pun Songs with Lyrics and Chords

Strum Along: Top 24 Sushant KC Songs with Lyrics and Chords

Biggest Collection Of Nepali Songs Lyrics and Chords! All Song in One Site

Top Poem Of Madhabh Prashad Ghimire राष्ट्रकवी माधव प्रशाद घिमिरेका कबिताहरु

10 Famous Nepali Poem Of Mahakabi Laxmi Prashad Devkota

Exploring the Literary Legacy: Bhanubhakta Acharya and His Top Ten Poems In Nepali

11 Types of Poetry with Beautiful Short Nepali Poem

Ten Nepali Poems with English Translations for Poetry Enthusiasts Worldwide

The History of Nepali Poem And Famous Poets of Nepal