मौलसरी (Maulasari) एक महत्वपूर्ण औषधीय वृक्ष हो जसलाई आयुर्वेदमा विशेष महत्व दिइएको छ। यसको सुगन्धित फूलहरू र औषधीय गुणहरूको कारण यो विभिन्न प्रकारका रोगहरूको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ। आयुर्वेदमा यसको बोक्रा, पात, फूल, फल, र बीउको प्रयोग शरीरका विभिन्न समस्या समाधान गर्न गरिएको छ। मौलसरी प्राचीन समयदेखि नै स्वास्थ्य समस्याहरूको प्राकृतिक उपचारका लागि परिचित छ, विशेष गरी पाचन समस्या, मुखको रोगहरू, र छालासम्बन्धी समस्याहरूको उपचारमा। यो वनस्पति साधारणतया दक्षिण एसिया, विशेष गरी भारत र नेपालका उपोष्णकटिबन्धीय क्षेत्रहरूमा पाइन्छ। यसको प्रयोग स्वास्थ्य लाभका लागि गरिएको भए तापनि, सही मात्रा र तरिकामा प्रयोग गर्न आयुर्वेदिक चिकित्सकको सल्लाह लिने कुरा अत्यावश्यक छ।
मौलसरी फूलको (वकुल पुष्प) नाम लिँदा नै यसको सुगन्धले दिल र मन दुवैलाई सुगन्धित बनाइदिन्छ, तर यसको आयुर्वेदिक गुणहरूको बारेमा धेरै मानिसलाई थाहा छैन कि यो कति प्रकारका रोगहरूको उपचारमा सहयोगी हुन्छ। मौलसरी दाँत र पेटसँग सम्बन्धित समस्याहरूको लागि लाभदायक मानिन्छ। यस लेखमा हामी यसका बारेमा विस्तारमा जानकारी लिन्छौं।
मौलसरी के हो? (What is Maulasari?)
मौलसरी फूलको एक विशेषता यो हो कि फूलहरू सुकेपछि पनि यसको सुगन्ध जादैन। बकुलको फूल सामान्यतया विभिन्न स्थानमा पाइन्छ। यो वृक्ष १२-१५ मिटरको उचाइमा सिधा, धेरै हागा भएको , छायादार , सदै हरियो हुने हुन्छ। यसको फूल साना, पहेंलो-सेतो रंगका, तारा आकार, र सुगन्धित हुन्छन्, जसको व्यास लगभग २.५ सेमी हुन्छ।
अन्य भाषाहरूमा मौलसरीका नाम (Names of Maulasari in Different Languages)
मौलसरीको वानस्पतिक नाम Mimusops elengi Linn. (मिमुसोप्स एलेन्गी) हो। यसको कुल Sapotaceae (सैपौटेसी) हो र यसलाई अंग्रेजीमा Bullet wood tree (बुलेट वुड ट्री) भनिन्छ। यहाँ मौलसरीका विभिन्न भाषाहरूमा नामहरू प्रस्तुत छन्:
• संस्कृत: बकुल, मधुगन्धि, चिरपुष्प, स्थिरपुष्प
• हिन्दी: बकुल, मौलसीरी, मौलसिरी, चिरपुष्प, स्थिरपुष्प
• नेपाली: मौलसरी, लंकासानी, वकुल पुष्प
• बंगाली: बकुल
• अंग्रेजी: Spanish cherry, Tanjong tree
• फारसी: मौलसिरि
मौलसरीका औषधीय गुण (Medicinal Properties of Maulasari)
मौलसरीका फाइदाहरू थाहा पाउनका लागि यसको औषधीय गुणहरूको बारेमा जान्न आवश्यक छ। मौलसरी पित्त र कफलाई कम गर्न, स्तम्भक (Styptic) गुण भएको, र जुका निकालनमा सहयोगी हुन्छ। यसले गर्भाशयको शिथिलता, सूजन र योनिस्रावलाई पनि कम गर्छ। यसका फूलहरू हृदय र मस्तिष्कको लागि लाभदायक हुन्छन्। यसको फल र बोक्रालेले पोषण दिन्छ, रक्त-स्तम्भक (Blood-Styptic) गुणहरू छन्, र यसले बुखार, विष, र कुष्ठका समस्या कम गर्नमा विशेष फाइदा पुर्याउँछ।
मौलसरी स्तम्भक, ग्राही (absorbing), शीतल, र जुका हटाउन सहयोगी हुन्छ। यो बुखार, सिरदर्द, मस्तिष्कको दुर्बलता, दाँतको समस्याहरू, झाडापखाला र रगतमासी जस्ता समस्याहरूलाई पनि कम गर्न मद्दत गर्दछ। यसले रक्तप्रदर, श्वेतप्रदर, र पखाला जस्ता रोगहरूको उपचारमा पनि सहायक हुन्छ।
यसरी मौलसरी (Maulasari) फूल एक अद्वितीय औषधीय गुण भएको फूल हो, जसको सुगन्ध र उपचारात्मक विशेषताहरूले यसलाई विशेष बनाउँछ। यसको सेवनले विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरूलाई समाधान गर्नमा मद्दत गर्दछ।
मौलसरीका फाइदा र उपयोग
मौलसरी एउटा सुगन्धित बिरुवा मात्र नभई विभिन्न रोगहरूको उपचारमा पनि निकै प्रभावकारी हुन्छ। यसको औषधीय गुणहरूका कारण यसलाई विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरू समाधान गर्न प्रयोग गर्न सकिन्छ। यहाँ मौलसरीका प्रमुख फाइदाहरू र यसको उपयोगका तरिकाहरूबारे चर्चा गरिएको छ:
१. टाउको दुखाइमा राहत
थकान वा तनावका कारण बारम्बार टाउको दुख्ने समस्या भएमा, मौलसरीका सुक्खा फलको चूर्णलाई नाकबाट सुँघ्दा टाउको दुखाइबाट राहत मिल्छ। यो प्राकृतिक विधि टाउको दुखाइ कम गर्न निकै प्रभावकारी हुन्छ।
२. दाँतका समस्याहरूमा लाभदायक
मौलसरी दाँतका विभिन्न समस्याहरू जस्तै हिलेका दाँत, दाँत दुखाइ, र अन्य दाँतसम्बन्धी रोगहरूको उपचारमा उपयोगी छ। यसलाई निम्न प्रकारले प्रयोग गर्न सकिन्छ:
• मौलसरीको बोक्राको काढा: नियमित रुपमा यसको काढाले कुल्ला गर्दा दाँतहरू बलियो हुन्छन्।
• मौलसरीको बोक्राको पेस्ट: बिहान दूधसँग यसको सेवन गर्दा दात हल्लिने रोगमा लाभ हुन्छ।
• दात माझ्ने: मौलसरीको चूर्णले दाँत माझ्दा दाँतका रोगहरूमा राहत मिल्छ।
• फलको चपाउनु: १-२ मौलसरीका फल नियमित चपाउँदा दाँत बलियो हुन्छन्।
३. खोकीमा राहत
खोकीबाट राहत पाउन, २०-२५ ग्राम ताजा मौलसरीका फूलहरूलाई आधा लिटर पानीमा रातभर भिजाएर राख्नुपर्छ। बिहान त्यो पानी बालबालिकालाई पिलाउँदा खोकीमा सुधार आउँछ।
४. मुटुका रोगहरूको उपचार
मौलसरीका फूलहरूको अर्कले मुटुका रोगहरूमा लाभ पुर्याउँछ। ५-१० थोपा फूलको अर्क सेवन गर्दा मुटुको स्वास्थ्यमा सुधार आउँछ।
५. कब्जिएत र झाडापखालामा उपचार
कब्जिएत का लागि: मौलसरीका बीजहरूलाई पिसेर घिउसँग मिलाई प्रयोग गर्दा बच्चाहरूको कब्जिएत ठीक हुन्छ।
झाडापखालाका लागि: मौलसरीका ८-१० बीजहरूलाई चिसो पानीमा पिसेर सेवन गर्दा झाडापखालामा राहत मिल्छ।
६. रगतमासीको उपचार
मौलसरीका पाकेका फलहरू सेवन गर्दा रगतमासीका समस्याहरूमा छिटो सुधार आउँछ।
७. रक्तमूत्रता (पिसाबमा रगत आउने) मा राहत
पिसाबमा रगत आउने समस्या भएमा, मौलसरीको बोक्राको काढा दिनहुँ बिहान-बेलुका सेवन गर्दा समस्या ठीक हुन्छ।
८. योनिस्रावलाई नियन्त्रण गर्न
१-२ ग्राम मौलसरीको छालको चूर्णमा मह मिसाएर दिनमा २-३ पटक सेवन गर्दा योनिस्रावको समस्या कम हुन्छ।
९. श्वेतप्रदर (सेतो पानी बग्ने समस्या) को उपचार
महिलाहरूको श्वेतप्रदर अर्थात् सेतो पानी बग्ने समस्या मा मौलसरीको चूर्ण वा काढाले धेरै फाइदा पुर्याउँछ। नियमित सेवनले यो समस्या नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ।
१०. घाउ को उपचार
मौलसरीको बोक्राको काढाले घाउलाई धोएर सफा गर्दा घाउ चाँडो निको हुन्छ।
मौलसरीका धेरै औषधीय गुणहरू छन्, जसले यसलाई विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरूको प्राकृतिक समाधान बनाउँछ। यसको सही प्रयोगले शारीरिक स्वास्थ्यमा उल्लेखनीय सुधार ल्याउन सक्छ।
मौलसरीका उपयोगी भागहरू
आयुर्वेदका अनुसार मौलसरीका औषधीय गुण यसको विभिन्न भागहरूको प्रयोगबाट प्राप्त गर्न सकिन्छ। मौलसरीको औषधीय गुण निम्न भागहरूमा पाइन्छ:
• बोक्रा
• पात
• फूल
• फल र
• बीउ।
मौलसरी कसरी प्रयोग गर्ने
यदि तपाईँ कुनै विशेष रोगको घरेलु उपचारका लागि मौलसरीको प्रयोग गर्न चाहनुहुन्छ भने, कुनै आयुर्वेदिक चिकित्सकको सल्लाह अनुसार मात्र यसको प्रयोग गर्नु उपयुक्त हुन्छ। चिकित्सकको सल्लाह अनुसार, १-२ ग्राम चूर्ण वा ५०-१०० मिलि काढा सेवन गर्न सकिन्छ।
मौलसरी कहाँ पाइन्छ वा उब्जाइन्छ
मनमोहक सुगन्धित फूलहरूले भरिएको मौलसरीको सधैं हरियो रहने रूख सडकका छेउछाउ, घरको बगैंचामा, तथा विभिन्न स्थानहरूमा सजिलै पाइन्छ।
निष्कर्ष
मौलसरी (Maulasari) एक बहुउपयोगी औषधीय बोटबिरुवा हो जसको विभिन्न भागहरू आयुर्वेदिक उपचारमा महत्त्वपूर्ण स्थान राख्छन्। यसको बोक्रा, पात, फूल, फल, र बीउले विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरूको उपचारमा सहयोग पुर्याउँछन्। प्राकृतिक रूपमा मौलसरीको प्रयोगले स्वास्थ्यमा सुधार ल्याउन सक्छ, तर यसलाई सुरक्षित र सही तरिकामा प्रयोग गर्नु जरूरी छ। आयुर्वेदिक चिकित्सकको सल्लाह अनुसार मात्र यसको सही मात्रा र विधिमा सेवन गर्दा अधिकतम लाभ पाउन सकिन्छ।
ReferenceHindi To Nepali Dictionary Words Starting From बो
Bridging Cultures: Daily Use Hindi Sentences in Parties with Nepali Meaning
Daily Hindi Sentences for Kids with Nepali Translations: A Simple Guide
Daily Office Sentences: Essential Hindi-Nepali Translations for Everyday Use
Daily Use Hindi Sentences for Parents with Nepali Meanings: A Guide for Everyday Conversations
Daily Use Hindi Sentences for Students with Nepali Meaning
Essential Daily Sentences for Market Conversations: Hindi to Nepali and Vice-Versa
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-common-cold/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-loss/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-gain/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cholesterol/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cough/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-treatment-for-back-pain/
50 Medicinal Plants of Nepal Highly Liked by Chinese People
Medicinal Plants Of Nepal ! Genetics, Classification, Preservation, and Applications
35 Essential Medicinal Plants for Your Garden! Growing Health: Cultivating Wellness
100 Rare Medicinal Plants of Karnali Nepal! Impossible to Find Other place.
Top 25 Medicinal Plants For Boosting Memory and Treating Alzheimer
Top 15 Expensive Medicinal Plants of Nepal! Numerous Among Them Are Uncommon Globally
Medicinal Plants Of Gorkha Nepal! Top 55 Herbs Used in Traditional Medication
Bartika Eam Rai Top Songs Lyrics & Chords
Nepali Song Lyrics And Chords of Prabesh Kumar Shreshta
Oshin Karki’s Nepali Songs Lyrics And Chords
All Songs Lyrics Of Wangden Sherpa
Sajjan Raj Baidhya Top Songs Lyrics And Chords सज्जन राज बैध्यका गीतहरु
Aani Chhoyeng Drolma Top 10 Songs Lyrics And Chords
Top 10 Ankita Pun Songs with Lyrics and Chords
Strum Along: Top 24 Sushant KC Songs with Lyrics and Chords
Biggest Collection Of Nepali Songs Lyrics and Chords! All Song in One Site
Top Poem Of Madhabh Prashad Ghimire राष्ट्रकवी माधव प्रशाद घिमिरेका कबिताहरु
10 Famous Nepali Poem Of Mahakabi Laxmi Prashad Devkota
Exploring the Literary Legacy: Bhanubhakta Acharya and His Top Ten Poems In Nepali
11 Types of Poetry with Beautiful Short Nepali Poem
Ten Nepali Poems with English Translations for Poetry Enthusiasts Worldwide
