पीपल(Ficus religiosa) एक बहुगुणी र धार्मिक दृष्टिले महत्वपूर्ण वृक्ष हो, जसको पातहरू र अन्य भागहरूको विभिन्न औषधीय प्रयोग गरिएको छ। यो पीपल विशेष गरी नेपालको पहाड तराइ देखी भारतका उपहिमालयी वन, पश्चिम बंगाल र मध्य भारतमा पाइन्छ। पीपलको धार्मिक महत्व हिन्दू र बौद्ध धर्ममा विशेष रूपमा मानिन्छ, जसका कारण यसलाई प्रायः मन्दिरहरूको आसपास लगाइन्छ। यसको काण्डको बोक्रा, फल, पात, दूध र जरा सबै औषधीय गुणहरूले भरिएका छन्। पीपलका विभिन्न भागहरूले ज्वरो, इन्फ्ल्यामेसन, र झाडापखाला जस्ता स्वास्थ्य समस्याहरूको उपचारमा मद्दत गर्दछ। चिकित्सकको सल्लाहअनुसार यसको प्रयोग गरेर यसका लाभहरू अधिकतम गर्न सकिन्छ।
पीपलको रूख नेपाली समाजमा धेरै जसो मानिसले चिनेका हुन्छन्। तराइमा हात्तीहरू यसको पात निकै स्वादका साथ खान्छन्, जसले गर्दा यसलाई गजभक्ष्य भनेर पनि चिनिन्छ। पीपलका रूखहरू सामान्यतया हरेक ठाउँमा पाईन्छन्—सडक किनारमा, मन्दिरमा, बगैंचामा, जहाँ पनि यसलाई देख्न सकिन्छ। शनिबारको दिनमा धेरै मानिसहरूले पीपलको पूजा पनि गर्छन्। तर, अझै पनि धेरै मानिसहरूले पीपलको औषधीय गुणहरूबारे थाहा पाएका छैनन्। अधिकांशले यसलाई पूजाको रूपमा मात्र चिन्छन्, तर साँचो कुरा यो हो कि पीपलको रूख विभिन्न रोगहरूमा पनि लाभकारी हुन्छ।
पीपलको पात
पुराना आयुर्वेदिक ग्रन्थहरूमा पीपल र यसको पातका गुणहरूको उल्लेख गरिएको छ। पीपलको प्रयोगले बोक्रामा चमक ल्याउँछ, घाउ, इन्फ्ल्यामेसन (सुजन), दुखाई आदिबाट राहत दिन्छ। यो रक्तलाई पनि सफा पार्छ। पीपलको बोक्रा मूत्र र यौन समस्यामा लाभकारी मानिन्छ। यसको प्रयोगले पेट सफा हुन्छ, यौन क्षमतामा पनि बृद्धि गर्छ, र गर्भधारणमा सहायक हुन सक्छ। गोनोरिया, कफ दोष, मधुमेह, ल्यूकोरिया, र सासको रोगहरूमा पनि पीपलको प्रयोग लाभदायक मानिन्छ। यसका अन्य फाइदाहरू पनि छन् जसलाई विभिन्न रोगहरूको उपचारमा प्रयोग गर्न सकिन्छ।
पीपल के हो?
पीपलले वातावरणबाट कार्बन डाइअक्साइड सोस्ने र अक्सिजन छोड्ने काम गर्छ। यसको छायाँ धेरै शीतल हुन्छ। पीपलको रूख लगभग १०–२० मिटर अग्लो हुन्छ। यो धेरै पुरानो र विशाल बोट हो। यसको पुरानो बोक्रा फाटेको र सेतो–खैरो रंगको हुन्छ। यसको नयाँ पातहरू कोमल, चिल्लो र हल्का रातो रंगका हुन्छन्। पीपलका फलहरू गोलो, सानो आकारका हुन्छन्, जुन काँचो अवस्थामा हरियो र पाक्दा बैजनी रंगका हुन्छन्।
पीपलको जरा (जड) भुइँमुनि फैलिएको हुन्छ र यो बोटको पुरानो शाखाहरूबाट पातलो जटा निस्कन्छ। यसलाई “पीपलको दाह्री” पनि भनिन्छ। यी जटाहरू लामो र बाक्लो हुँदैनन्। यसको काण्ड वा शाखा तोड्दा एक प्रकारको सेतो, दुध जस्तो पदार्थ निस्कन्छ।
पीपलको ताजा पातलाई पिसेर यसको रस निकाल्दा नाकबाट आउने रगत रोक्न मद्दत पुर्याउँछ। १०–१५ मिलि रसमा अलिकति मिश्री मिलाएर सेवन गर्दा पनि लाभ मिल्छ।
पीपलको फाइदा र उपयोग (Peepal Tree Benefits and Uses in Nepali)
पीपलको वृक्षको (Peepal Tree) लाभ र औषधीय प्रयोगका तरिका र मात्रा यस प्रकार छन्:
आँखा सम्बन्धी रोगमा पीपलको प्रयोग
पीपलको पात (Peepal leaf) को प्रयोगले आँखाका रोगहरू ठीक गर्न सकिन्छ। पीपलका पातबाट निस्कने दूध लाई आँखामा लगाउँदा आँखामा हुने पीडा ठिक हुन्छ।
दाँतको रोगमा पीपलको फाइदा
पीपल र बर को बोक्रा लाई समान मात्रा मिलाएर पानीमा पकाउँदा यसको कूल्ला गर्दा दाँतका रोगहरू ठीक हुन्छन्। पीपलको ताजा हागाले दातुन (ब्रश) गर्दा दाँत बलियो हुन्छन् र गिजाको इन्फ्ल्यामेसन कम हुन्छ।
भकभके (रोकी रोकी बोल्ने समस्या ) समस्यामा पीपलको उपयोग
पीपलको आधा चम्मच पका फलको चूर्णमा शहद मिलाएर बिहान बेलुका खानाले भकभके (रोकी रोकी बोल्ने ) रोगमा फाइदा पुग्छ।
कुकुर खोकी र दम रोगमा पीपलको फाइदा
पीपलको बोक्राको रस पिउनाले कुकुर खोकी र दम रोगमा फाइदा पाउँछन्। पीपलको रुखले वायुलाई शुद्ध राख्न र अन्य वृक्षहरूको तुलनामा बढी ऑक्सीजन छोड्न मद्दत गर्छ।
अत्यधिक प्यासमा पीपलको फाइदा
पीपलको 50-100 ग्राम बोक्रा को कोईलालाई पानीमा बुनिभाएर पिलाउँदा बाडुल्की, उल्टी र अत्यधिक प्यासको समस्या समाधान हुन्छ।
भोक बढाउनका लागि पीपलको प्रयोग
यदि तपाईंलाई भोक कम लाग्छ भने, पीपलको पाकेको फलको सेवनले कफ, पित्त, रक्तदोष, विष दोष, जलन र उल्टीमा फाइदा गर्छ।
पेट दुखाइमा पीपलको फाइदा
पीपलको ढाई पातलाई 50 ग्राम गुड़मा मिलाएर गोलो बनाइ खादा पेटको पीडा ठीक हुन्छ।
शारीरिक कमजोरीमा पीपलको प्रयोग
आधा चम्मच पीपलको फलको चूर्णलाई दूधसँग खानाले शारीरिक कमजोरी कम हुन्छ।
कब्जियतकोको समस्यामा पीपलको फाइदा
पीपलको 5-10 फल नियमित खाँदा कब्जियत ठीक हुन्छ। पीपलको पात र कोमल मुनाको काढ़ा पिउँदा पनि पेट सफा हुन्छ।
आउमासी र जन्डिसमा पीपलको उपयोग
पीपलका कोमल डाठहरु, धनिया र मिश्रीलाई मिलाएर पिउदा आउमासी फाइदा पुर्याउछ । जन्डिसमा पीपलका 3-4 नयाँ पातहरू मिश्रीसँग मिलाएर पिउँदा फाइदा हुन्छ।
फियोको बिकार पीपलको प्रयोग
यदि फियो सुन्निएको छ् भने, पीपलको बोक्रा पोलेको खरानीमा potassium nitrite मिलाएर एउटा पाकेको केरामा छरेर खनाले फियो फियोको ठीक हुन्छ।
मधुमेहमा पीपलको फाइदा
पीपलको बोक्राको काढ़ा पिउँदा पित्तज दोष र मधुमेहमा फाइदा हुन्छ।
सिफलिस र घाटीको रोगमा पीपलको प्रयोग
पीपलको बोक्राको भस्मलाई Syphilis मा छर्नाले फाइदा हुन्छ। घाटीको रोगमा पीपलको बोक्राको भित्री भाग लाई गुलाब जलमा घोटेर लगाउँदा घाउ छिटो भरिन्छ।
बाझोपन र कुर्कुच्चा फुटेको समस्याम पीपलको फाइदा
महिलाको बाझोपन को समस्यामा मासिक धर्मपछि पीपलको सुकेको फलको चूर्णको सेवन गर्दा लाभ पुग्छ।
बोक्राको रोग र चिलाउने रोगमा पीपलको उपयोग
पीपलको कोमल मुना खाँदा बोक्राको रोग र चिलाउने रोग ठीक हुन्छ।
डन्डिफोर मा पीपलको फाइदा
पीपलको बोक्रालाई पानीमा घोटेर डन्डिफोर मा लगाउँदा लाभ पुग्छ।
पीपलको पातको घाउ उपचारमा प्रयोग
छाला को समस्या र घाउहरूमा पीपलको पात र काण्डको उपयोग लाभकारी हुन्छ। पीपलमा घाउलाई चाँडै भर्ने विशेषता हुन्छ।
1. घाउमा प्रयोग: पीपलका नरम पातलाई जलाएर कपडाबाट छान्नुपर्छ र यसलाई बिग्रिएका घाउहरुमा छर्किदा लाभ हुन्छ।
2. घाउमा चूर्ण: पीपलको काण्डको चूर्णलाई घिउसँग मिलाएर पोलेको र चोटपटक लागि भएको घाउमा लगाउँदा रक्तस्राव रोकिन्छ र घाउ चाँडै ठीक हुन्छ ।
3. आगोले पोलेर बनेको घाउ: पीपलको काण्डको चूर्णलाई आगोले पोलेर बनेको घाउमा छर्केपछि घाउ तुरुन्तै सुक्छ।
4. पुराना घाउहरूको उपचार: पीपलको अन्तर काण्डलाई गुलाब जलमा घोटेर पुराना र नभर्ने घाउमा लगाउँदा घाउ चाँडै भर्छ।
5. औषधि र पातको लेप: घाउमा औषधि लगाएर पीपलको कोमल पातले ढक्नुपर्छ, जसले घाउलाई सुखाउँछ।
6. दुई चूर्णको मिश्रण: अर्जुन, डुम्री, पीपल, खोल्मे (लोध्र), फलिड (जामुन) र काफलको चूर्णलाई एकसाथ मिसायर घाउमा छर्किदा चाँडै ठीक हुन्छ।
7. ताजा पातको चूर्ण: ताजा झरेका पीपलका पातको बारीक चूर्णलाई घाउमा छर्किदा तुरुन्तै लाभ हुन्छ।
GUINEA WORM INFECTION को उपचार
पीपलका पातलाई तातो गरेर GUINEA WORM INFECTION रोगमा बाँध्दा राम्रो लाभ हुन्छ।
रक्त विकार र पीपल
वातरक्त जस्ता रक्त विकारका लागि पीपलको काण्डको 40 मिली काढ़ा 5 ग्राम मधुसँग मिलाएर दिनमा दुईपटक पिउनुपर्छ। 1-2 ग्राम पीपलको बिउको चूर्ण मधुसँग चटाउँदा रगत सफा हुन्छ।
रक्तपित्त र टीबीमा पीपल
रक्तपित्तको समस्या समाधान गर्न पीपलको फलको चूर्ण र मिश्रीलाई मिलाएर सेवन गर्दा लाभ हुन्छ। टीबीमा पीपलको जरा खान सिफारिस गरिएको छ।
ज्वरो र टायफाइडमा पीपल
10-20 मिली पीपलका पातको काढ़ा ज्वरो को उपचारमा लाभदायक छ। 1-2 ग्राम पीपलको काण्डको चूर्ण शहदसँग सेवन गर्दा टायफाइडमा पनि लाभ हुन्छ।
यौन क्षमता मा पीपल
पीपलका फल, जरा र काण्डको दूधलाई पकाएर सक्खर र मह मिलाएर सेवन गर्दा यौन क्षमता बढ्छ।
नपुंसकता र फिस्टुलामा पीपल
पीपलका फलको चूर्णलाई दूधसँग सेवन गर्दा नपुंसकता हट्नमा मद्दत मिल्छ। फिस्टुलाका लागि पीपलको अन्तर काण्डलाई गुलाब जलमा घोटेर प्रयोग गर्दा चाँडै घाउ भरिन्छ।
विषाक्तता र पीपल
माकुराको विषको प्रभाव कम गर्न पीपल, कालोबोहोरी (लिसोड़ा ) र बर्रो को चूर्णले बनाएको पेस्टको प्रयोग गरिन्छ। साथै सर्पको टोकाइमा, पीपलका पातको रस 3-4 पटक दिनु फाइदाजनक हुन्छ।
यी सबै उपायहरूले पीपलको चिकित्सकीय विशेषताबारे जानकारी दिन्छन्, जसले पारंपरिक उपचारमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ।
पीपलका उपयोगी भाग (Peepal का Beneficial Parts)
• काण्डको बोक्रा (Stem Bark)
• फल (Fruit)
• पात (Leaves, specially in bud form)
• दूध (Latex)
• जरा (Roots)
पीपलको प्रयोगको मात्रा (How Much to Consume Peepal?)
• काढा – 50-100 मिली
• चूर्ण – 3-6 ग्राम
• दूध – 1-20 मिली
अधिक लाभका लागि पीपलको प्रयोग चिकित्सकको परामर्शअनुसार गर्नुहोस्।
पीपल कहाँ पाइन्छ वा उम्रिन्छ? (Where is Peepal Found or Grown?)
पीपलको रुख (Peepal tree ) भारतका उपहिमालयी वन, पश्चिम बंगाल र मध्य भारतमा पाइन्छ। हिन्दू र बौद्ध धर्ममा धार्मिक महत्वका कारण, पीपलको रुख मन्दिरहरूका आसपास लगाइन्छ।
Conclusion
संक्षेपमा, पीपलको रुख एक बहुपरकारी वृक्ष हो जसको औषधीय गुणहरू र धार्मिक महत्वले यसलाई विशेष बनाउँछ। यसका पात, फल, काण्ड, दूध, र जरा विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरूको उपचारमा उपयोगी साबित भएका छन्। यसलाई सही मात्रामा प्रयोग गर्दा, यसले शरीरको स्वास्थ्यमा महत्वपूर्ण योगदान गर्न सक्छ। पीपलको रुखको सान्दर्भिकता न केवल यसको औषधीय लाभहरूमा सीमित छ, तर यो संस्कृति र परंपरामा पनि गहिरो रूपमा जडित छ। यसैले, पीपलको संरक्षण र यसको सही उपयोगले स्वास्थ्य र आध्यात्मिक विकासमा ठूलो भूमिका खेल्न सक्छ।
Reference
Hindi To Nepali Dictionary Words Starting From बो
Bridging Cultures: Daily Use Hindi Sentences in Parties with Nepali Meaning
Daily Hindi Sentences for Kids with Nepali Translations: A Simple Guide
Daily Office Sentences: Essential Hindi-Nepali Translations for Everyday Use
Daily Use Hindi Sentences for Parents with Nepali Meanings: A Guide for Everyday Conversations
Daily Use Hindi Sentences for Students with Nepali Meaning
Essential Daily Sentences for Market Conversations: Hindi to Nepali and Vice-Versa
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-common-cold/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-loss/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-gain/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cholesterol/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cough/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-treatment-for-back-pain/
50 Medicinal Plants of Nepal Highly Liked by Chinese People
Medicinal Plants Of Nepal ! Genetics, Classification, Preservation, and Applications
35 Essential Medicinal Plants for Your Garden! Growing Health: Cultivating Wellness
100 Rare Medicinal Plants of Karnali Nepal! Impossible to Find Other place.
Top 25 Medicinal Plants For Boosting Memory and Treating Alzheimer
Top 15 Expensive Medicinal Plants of Nepal! Numerous Among Them Are Uncommon Globally
Medicinal Plants Of Gorkha Nepal! Top 55 Herbs Used in Traditional Medication
Bartika Eam Rai Top Songs Lyrics & Chords
Nepali Song Lyrics And Chords of Prabesh Kumar Shreshta
Oshin Karki’s Nepali Songs Lyrics And Chords
All Songs Lyrics Of Wangden Sherpa
Sajjan Raj Baidhya Top Songs Lyrics And Chords सज्जन राज बैध्यका गीतहरु
Aani Chhoyeng Drolma Top 10 Songs Lyrics And Chords
Top 10 Ankita Pun Songs with Lyrics and Chords
Strum Along: Top 24 Sushant KC Songs with Lyrics and Chords
Biggest Collection Of Nepali Songs Lyrics and Chords! All Song in One Site
Top Poem Of Madhabh Prashad Ghimire राष्ट्रकवी माधव प्रशाद घिमिरेका कबिताहरु
10 Famous Nepali Poem Of Mahakabi Laxmi Prashad Devkota
Exploring the Literary Legacy: Bhanubhakta Acharya and His Top Ten Poems In Nepali
11 Types of Poetry with Beautiful Short Nepali Poem
Ten Nepali Poems with English Translations for Poetry Enthusiasts Worldwide
