Tag Archives: Medicinal plant

अरणी (Clerodendrum phlomidis) एक औषधीय बिरुवा हो जसको वैज्ञानिक नाम Clerodendrum phlomidis L. f. र पुरानो नाम Volkameria multiflora Burm.f. हो। यो बिरुवा Verbenaceae परिवार मा पर्छ र नेपाल, भारत, श्रीलंका लगायतका दक्षिण एसियाली मुलुकहरूमा पाइन्छ। यसको अन्य नामहरूमा संस्कृतमा “अरणिका”, “क्षुद्राग्निमंथ”, “अग्निमंथिनी” र हिंदीमा “टेकार”, “उरनी”, “लघु अरनी” जस्ता नामहरू छन्। यो बिरुवा प्रायः जंगली क्षेत्रहरूमा पाइन्छ र यसको पात, […]

ढुङ्गे झ्याउ, जसलाई वैज्ञानिक नाम अनुसार Parmalia perlata (Huds.) Ach. भनिन्छ जुन पारमेलियासी परिवारको सदस्य हो। यसलाई नेपालीमा “ढुङ्गे झ्याउ” वा ” ढुङ्गाको फूल ” भनेर चिनिन्छ। यसलाई हिन्दीमा “छरीला”, “भूरिछरीला”, “पत्थरफूल” भने पनि चिनिन्छ, र संस्कृतमा यसलाई “शैलेय”, “शिलापुष्प”, “वृद्ध”, “कालानुसार्यक”, “अश्मपुष्प”, “शीतशिव” भनेर उल्लेख गरिएको छ। अंग्रेजीमा यसलाई “Yellow lichen”, “Litho lichen”, “Lichens”, र “Stone […]

दुबो (Cynodon dactylon), जसलाई ने हिन्दिमा “दुबो” भनिन्छ, एक प्रकारको घास हो जुन मुख्यत: घासका मैदानहरू र बगैंचामा पाइन्छ। यसलाई वैज्ञानिक नाम Cynodon dactylon (Linn.) Pers. ले चिनिन्छ, र यसलाई अन्य नामहरू जस्तै शतपर्वा, गोलोमी, नीलदुबो, अनन्ता, भार्गवी आदि संस्कृतमा प्रयोग गरिन्छ। हिंदीमा यसलाई हरी दूब, रामघास, नीली दूब, आदि भनिन्छ। यो बिरुवा Poaceae (घास) […]

अजयफल, जसलाई वैज्ञानिक नाममा Baliospermum solanifolium (Burm.) Suresh वा Baliospermum montanum (Willd.) Muell.-Arg. र Baliospermum axillare Blume भनिन्छ, यो एक प्रकारको वनस्पति हो जुन Euphorbiaceae परिवारको सदस्य हो। यसलाई अंग्रेजीमा Wild Croton र संस्कृतमा दंती, उदुम्बरपर्णी, निकुम्भ, एरण्डफला, शीघ्रा, र प्रत्यश्रेणी भनेर चिनिन्छ। अजयफल नेपाल, भारत र अन्य दक्षिण एशियाली देशहरूमा जंगली झाडिहरुमा पाइन्छ। यसको पातहरू र बीउहरू औषधिको रूपमा उपयोग गर्न सकिन्छ। परम्परागत उपचार पद्धतिमा, यो विशेष गरी दातको दुखाइ, पाचन […]

म्युक्युना प्रुरिएन्स (Mucuna pruriens), जसलाई नेपालीमा काउसो, संस्कृतमा कपिकच्छू, आत्मगुप्ता, मर्कटी आदि भनिन्छ, एक प्रकारको लतादार वनस्पति हो जुन Fabaceae परिवारसँग सम्बन्धित छ। यसको सामान्य नाम अंग्रेजीमा “Horse eye bean”, “Velvet bean”, र “Cowhage” पनि रहेको छ। यसका हिन्दी नामहरू कौंच, केवाँच, केवाछ, र खुजनी हुन्। यो वनस्पति प्रायः उष्णकटिबंधीय क्षेत्रमा पाइन्छ र यसको विशेषता […]

भुइँ अमला (Phyllanthus niruri) प्राकृतिक औषधिको रूपमा परिचित जडीबुटी हो, जसले अनेकौं रोगहरूको उपचारमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। आयुर्वेदका अनुसार, भुइँ अमला स्वादमा तितो-कसिलो र केही हदसम्म गुलियो हुन्छ। यो भोक नलाग्ने, अपच, र पाचन प्रणालीका समस्या समाधान गर्न उपयोगी मानिन्छ। साथै, यसको प्रयोगले लिभरका समस्याहरू र झाडापखाला जस्ता रोगहरूमा पनि लाभ पुर्‍याउँछ। भुइँ अमला के […]

भिरकौँलो, जसलाई वैज्ञानिक नामले Coix lacryma-jobi Linn. भनिन्छ र यसलाई पुरानो नाम Coix arundinacea Lam. पनि दिइएको छ, जुन एउटा विशेष प्रकारको बिरुवा हो जुन Poaceae परिवारमा पर्दछ। यसलाई नेपालीमा “भिरकौँलो”/ जाबे Jaabe पनि भनिन्छ र यसको विविध संस्कृत नामहरू “गवेधुका”, “गवेधु”, र “गवेधुक” छन । यो वनस्पति प्राचीन कालदेखि विभिन्न सांस्कृतिक र पारम्परिक उपचारका […]

चम्सुर साग (Lepidium sativum Linn.), जसलाई वैज्ञानिक नाम “लेपिडियम सैटाइवम” “लेपिया साटिभा” भनेर पनि चिनिन्छ, जुन Brassicaceae परिवारको सदस्य हो। यसलाई हिन्दीमा “हालों”, “हालिम”, “चन्दसूर”, “हर्फ अलकालम” जस्ता नामहरूले समेत चिनिन्छ। अंग्रेजीमा यसलाई “Common Garden Cress” (कॉमन गार्डन क्रेस), “Pepper Grass”, “Pepper Wort Cress” र “Nasturtium Cress” जस्ता नामहरूले सम्बोधन गरिन्छ। संस्कृतमा यसको नाम “चन्द्रिका”, […]

रिठ्ठा (Reetha) अथवा सोपनट प्रकृतिको अनमोल उपहार हो, जसले आफ्नो औषधीय र सफाईका गुणहरूले विभिन्न क्षेत्रमा विशेष स्थान बनाएको छ। प्राचीन समयदेखि आयुर्वेदमा यसको महत्व रहेको छ। यसको फल, बीज, र झोलमा सापोनिन नामक प्राकृतिक फोमिंग एजेन्ट पाइन्छ, जसले सफाई र कपालको स्वास्थ्य सुधारमा भूमिका खेल्छ। रिठ्ठालाई विशेषगरी कपाल धुने, छाला सफा गर्ने, र घरेलु […]