भरतको धेरै ठाउमा कदमको रूखलाई देवताको रूख मानिन्छ। यसले आयुर्वेदमा आफ्ना धेरै औषधीय गुणहरूका कारण ख्याति कमाएको छ। कदमको स्वास्थ्यलाभकारी गुणहरूले धेरै रोगहरूको उपचारमा प्रयोग हुन्छन्।
कदमको पातहरू धेरै ठूला हुन्छन् र यसबाट गुद निस्कन्छ। यसका फलहरू निबुवा जस्तै हुन्छन्। कदमका फूलहरू (कदम पुष्प) को आफ्नै अलग महत्व छ। प्राचीन वेदहरू र साहित्यिक रचनाहरूमा यी सुगन्धित फूलहरूको उल्लेख पाइन्छ।
कदम के हो?
भारतमा सुगन्धित फूलहरूमध्ये कदमको विशेष महत्व छ। यसको फूल भगवान कृष्णलाई धेरै मन पर्दथ्यो भन्ने मान्यता छ । आयुर्वेदमा कदमका धेरै प्रजातिहरू जस्तै राजकदम, धारा कदम, धूलिकदम र भूमिकदम आदिको उल्लेख गरिएको छ। चरक, सुश्रुत जस्ता प्राचीन आयुर्वेदिक ग्रन्थहरूमा पनि कदमको वर्णन पाइन्छ।
यसको अर्को प्रजाति भूमि कदम (Mitragyna parvifolia) पनि पाइन्छ।
कदमका प्रजातिहरू:
- Anthocephalus cadamba (कदम) – यो ठूलो रूख हो जसमा पहेँला रङ्गका फूलहरू फुल्छन्।
- Mitragyna parvifolia (भूमि कदम) – यो १०-२० मिटर अग्लो रूख हो जुन भारतका सुख्खा जङ्गलहरूमा पाइन्छ। यसका फूलहरू साना सेतो हुन्छन् र सुक्ने बेलामा खैरो-कालो हुन्छन्।
कदमको स्वाद र गुणहरू:
- कदम तीतो हुन्छ।
- यसले वात, पित्त, कफ तीनै दोषहरू नियन्त्रण गर्छ।
- दुखाइ निवारक, शुक्राणु बढाउने, र स्तनको आकार बढाउन मद्दत गर्छ।
कदमको फल, पात र अंकुरका फाइदाहरू:
- फल: खोकी, जलन, योनि सम्बन्धी रोग, पिशाब सम्बन्धी समस्या, नाक-कानबाट रगत बग्ने, झाडापखाला, मधुमेह, मोटोपन र जुकाहरु नाश गर्न मद्दत गर्छ।
- पात: तीतो, सानो, भोक बढाउने र झाडापखालामा फाइदाजनक।
- अंकुर: तीतो, चिसो स्वभावको, भोक बढाउने, रगत बग्ने र झाडापखालामा उपयोगी।
अन्य भाषाहरूमा कदमको नाम:
- वानस्पतिक नाम: Anthocephalus cadamba
- संस्कृत: नीप, प्रियक, कदम्ब
- हिन्दी: कदम, कदम्ब
- नेपाली: कदम
- अङ्ग्रेजी: Kadam, Wild Cinchona
कदमको विभिन्न भागहरूले स्वास्थ्यलाई धेरै फाइदा पुर्याउँछन्, त्यसैले यसको प्रयोग आयुर्वेदमा व्यापक रूपमा गरिन्छ।