राजवृक्ष Golden Shower (Rajbriksha)

राजवृक्ष (अमलतास) को रूख हामी धेरै ठाउँमा देख्न सक्छौं। यो प्रायः सडकको किनारमा वा बगैंचामा उम्रिने गर्छ। यसमा पहेँला-पहेँला फूलहरू हुने गर्दछन् जो एकदै आकर्षक देखिन्छन्। यी फूलहरू घरको सजावटको लागि प्रयोग गरिन्छ। यदि तपाईंले राजवृक्षको रूख चिन्नुभएको छ भने, तपाईंले यसको औषधीय गुणहरू बारे पनि जान्नु आवश्यक छ। आयुर्वेद अनुसार, राजवृक्षले ज्वरो, पेट सम्बन्धी रोग, छालाको समस्या, खोकी, टीबी, मुटुको रोग लगायतका धेरै रोगहरूको उपचारमा मद्दत गर्छ।

Table of Contents

राजवृक्ष के हो? (What is Amaltas in Nepali?)

राजवृक्ष (Cassia fistula) एक औषधीय रूख हो जसलाई संस्कृतमा आरग्वध, राजवृक्ष, सुवर्णक आदि नामले चिनिन्छ। यो रूख फागुन-चैत्रमा पात झर्छ र नयाँ पात र पहेँला फूलहरू एकैसाथ फुल्छन्। यसको फल लामो, गोलो र चुच्चो हुन्छ जो वर्षभर झुन्डिरहेको हुन्छ। यसको बोक्रा, पात, फूल, फल सबै औषधीय प्रयोगमा आउँछन्।

विभिन्न भाषामा राजवृक्षको नाम (Names of Amaltas in Different Languages)

नेपाली: राजवृक्ष
हिन्दी: अमलतास, सोनहाली
अंग्रेजी: Golden shower, Indian laburnum
संस्कृत: आरग्वध, राजवृक्ष, सुवर्णक
बंगाली: सोनाली, बन्दरलाठी
अरबी: खियार-शन्बर
फारसी: ख्यार-शन्बर

राजवृक्षका औषधीय फाइदाहरू (Medicinal Benefits of Amaltas)

१. ज्वरो घटाउन

राजवृक्षको बोक्रा वा पातको काढा बनाएर पिउने गरेमा ज्वरो कम हुन्छ। यसमा एन्टी-पायरेटिक गुण हुन्छ।

२. पेटको समस्या (अपच, कब्जियत)

यसको फलको गुदीले पेट सफा गर्न मद्दत गर्छ। कब्जियत भएमा यसको प्रयोग गर्न सकिन्छ।

३. छालाको रोग (चिलाउने, एक्जिमा)

राजवृक्षको पातको लेप बनाएर चिलायको ठाउमा वा एक्जिमामा लगाउन सकिन्छ। यसमा एन्टी-ब्याक्टेरियल गुण पाइन्छ।

४. खोकी र टीबीमा

यसको मुन्टाको काढा खोकी, अस्थमा र टीबीको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ।

५. मुटुको स्वास्थ्य

राजवृक्षले रक्तचाप नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ र हृदयलाई स्वस्थ राख्छ।

६. जोर्नी दुख्ने समस्या

यसको बोक्राको काढाले जोर्नी दुखाइमा आराम दिन्छ।

७. पिशाब सम्बन्धी रोग

यसले मूत्र सम्बन्धी समस्याहरू (जस्तै पिशाब पोल्ने) कम गर्छ।

प्रयोग विधि (How to Use Amaltas?)

काढा: बोक्रा वा पात उमालेर दिनमा २-३ चम्चा पिउन सकिन्छ।
लेप: पातलाई पिसेर छालामा लगाउन सकिन्छ।
फलको गुदी: कब्जियत भएमा फलको गुदी पानीमा मिसाएर सेवन गर्न सकिन्छ।

राजवृक्ष प्रकृतिको एक उपहार हो जसले धेरै रोगहरूको उपचार गर्न मद्दत गर्छ। तर, यसको प्रयोग सही मात्रामा र आवश्यक परामर्श पछि मात्र गर्नुहोस्।

राजवृक्ष (अमलतास) का फाइदा र उपयोग

राजवृक्ष (अमलतास) लाई धेरै औषधीय गुणहरू भएको रूख हो। यसको फल, पात, फूल, जरा, बोक्रा लगायत विभिन्न भागहरू आयुर्वेदिक उपचारमा प्रयोग गरिन्छ। यहाँ राजवृक्षको विभिन्न स्वास्थ्य लाभहरू बारे जानकारी दिइएको छ:

ज्वरो (बुखार) मा राजवृक्षको फाइदा

राजवृक्षको फलको गुदी, पिप्लाको जरा, हर्रो, कुट्की र मोथे बराबर मात्रामा लिएर काढा बनाएर पिउनाले ज्वरो ठीक हुन्छ।

फोका र घाऊहरूमा उपयोग

राजवृक्षको पात गाईको दुधसँग पिसेर लेप लगाउनाले नवजात शिशुको शरीरमा हुने फोका र घाऊ ठीक हुन्छ।
नाकमा साना फोका आएमा, राजवृक्षको पात र बोक्रा पिसेर लगाउनाले फोका हराउछ ।

मुखको घाऊमाउपयोग

राजवृक्षको फलको गुदी धनियासँग पिसेर कत्था मिसाएर चुस्नाले मुखका घाऊ ठीक हुन्छन्।
केवल राजवृक्षको गुदी मुखमा राखेर चुस्नाले पनि घाऊ हट्छन्।

घाउ सुकाउन राजवृक्षको उपयोग

राजवृक्ष, चमेली र करंजको पात गाईको मूत्रसँग पिसेर घाउमा लेप लगाउनाले पुरानो घाउ पनि ठीक हुन्छ।
राजवृक्षको पात दुधमा पिसेर घाउमा लगाउनाले तुरुन्त आराम मिल्छ।

शरीरको जलनमा उपचार

राजवृक्षको जरा वा बोक्रा (१०-१५ ग्राम) दुधमा उमालेर पिसेर लेप लगाउनाले शरीरको जलन कम हुन्छ।

गलाको रोगमा फाइदा

राजवृक्षको जरा चामलको चौलानी सँग पिसेर सुंघाउन र लेप लगाउनाले गलाको रोगमा आराम मिल्छ।

टन्सिलमा उपयोग

कफले टन्सिल बढेमा, राजवृक्षको जराको बोक्रा (१० ग्राम) पानीमा उमालेर बूँद-बूँद गरेर मुखमा राख्नाले दर्द कम हुन्छ।

खोकीमा उपचार

राजवृक्षको गिरी (५-१० ग्राम) पानीमा घोटेर चिनी मिसाएर चाट्नाले सुख्खा खोकी ठीक हुन्छ।
फलको गुदी, पिप्ला जरा, हर्रो, कुट्की र मोथेको काढा पिउनाले कफमा फाइदा हुन्छ।

दम (श्वासप्रश्वास समस्या) मा फाइदा

राजवृक्षको गुदीको काढा बनाएर पिउनाले दम र श्वास सम्बन्धी समस्यामा आराम मिल्छ।

आन्द्राको रोगमा उपयोग

४ देखि १२ वर्षका बच्चाहरूलाई राजवृक्षको फलको गुदी २-४ वटा मुनक्कासँग दिनाले आन्द्राको रोगमा फाइदा हुन्छ।
राजवृक्षको फूलको गुलकन्द खानाले पनि आन्द्राको समस्या ठीक हुन्छ।

पेटको रोगमा उपचार

राजवृक्षको २-३ वटा पातमा नून र खुर्सानी मिसाएर खानाले पेट सफा हुन्छ।
राति ५०० मिलिलिटर पानीमा १०-२० ग्राम फलको गुदी भिजाएर बिहान छानेर पिउनाले पेट सफा हुन्छ।

अपचमा फाइदा

राजवृक्षको गुदी, पिप्ला जरा, हर्रो, कुट्की र मोथेको काढा पिउनाले अपच ठीक हुन्छ र भोक बढ्छ।

कब्जियतमा उपयोग

राजवृक्षको फूलको गुलकन्द खानाले कब्जियतमा आराम मिल्छ।
१५-२० ग्राम फलको गुदी मुनक्काको रससँग सेवन गर्नाले कब्जियत हट्छ।

पाइल्समा उपचार

राजवृक्ष, चमेली र करंजको पात गाईको मूत्रसँग पिसेर पाइल्सको मस्सामा लगाउनाले फाइदा हुन्छ।

पित्त (जाँडिस) मा फाइदा

राजवृक्षको गुदी, उखु वा अमलाको रससँग मिसाएर दिनमा २ पटक सेवन गर्नाले पित्त रोग ठीक हुन्छ।

महमेह (डायबिटीज) मा उपयोग

१० ग्राम राजवृक्षको पात ४०० मिलिलिटर पानीमा उमालेर एक चौथाई शेष बच्दा पिउनाले शुगर नियन्त्रण हुन्छ।

जोर्नी दुख्ने मा उपचार

५-१० ग्राम जरा २५० मिलिलिटर दुधमा उमालेर पिउनाले जोर्नी दुख्ने समस्यामा आराम मिल्छ।
पातलाई तातो पारेर बाँध्नाले पनि जोर्नी दुख्ने समस्यामा फाइदा हुन्छ।

पक्षाघातमा फाइदा