खोटे सल्ला, जसलाई वैज्ञानिक रूपमा Pinus roxburghii वा Pinus longifolia भनेर चिनिन्छ, नेपालका पहाडी क्षेत्रहरूमा पाइने प्रमुख खोटे सल्ला जाति हो। यो बिरुवा प्रायः १,००० देखि २,००० मिटरको उचाइमा जंगलहरूमा पाइन्छ। यसको पात पहेँलो हरियो र लामो आकारको हुन्छ र यसको गोलो आकारको सुईले यसको विशिष्टता दर्शाउँछ। यसका बीउहरू कोन जस्ता आकारको फलमा फल्दछन जस लाई प्राकृतिक रूपले फैलाउन मद्दत पुर्याउँछ। खोटे सल्ला प्रायः सुक्खा, गर्म र चट्टानी माटोमा राम्रोसँग बढ्छ।
यसको गोलो पात र सुईको आकार, रासायनिक संरचना र वनस्पतिक प्रजाति यसको बिशेषता हो । यसको प्रयोग प्राचीन कालदेखि हुने गरेको छ। यसको पात र काठको बिशेष महत्व छ त्यसैले यसलाई विभिन्न औद्योगिक र चिकित्सकीय प्रयोगमा समेत प्रयोग गरिन्छ।
जब तपाईं पहाडी इलाकाहरू जानुहुन्छ, तपाईंको ध्यान खोटे सल्ला का अग्ला-अग्ला रुखहरूमा पर्न सक्छ। आयुर्वेदमा यो रुखलाई स्वास्थ्यको लागि धेरै लाभकारी मानिएको छ। खोटे सल्लाको रुखबाट पाइने काठ तेल, र चिपचिपे गुद (चोप) लाई औषधिको रूपमा प्रयोग गरिन्छ। खोटे सल्लाबाट पाइने गुदलाई खोटो ( गन्धविरोजा) भनेर चिनिन्छ। यस लेखमा हामी तपाईंलाई खोटे सल्लाका फाइदाहरू, औषधीय गुणहरू र प्रयोगका तरिकाहरूको विस्तृत जानकारी दिन्छौं।
खोटे सल्ला के हो?
पहाडी र हिमालयका क्षेत्रहरूमा पाइने खोटे सल्लाको रुखको उचाइ ३०-३५ मिटर सम्म हुनसक्छ। धेरैले यसको उचाइ र पातको आकारबाट यसको पहिचान गर्छन्। यसको काण्ड गाढा खैरो रंगको खस्रो र गोल आकारको हुन्छ। यसका पातहरू ३-३ को गुच्छामा हुन्छन्, जसको लम्बाइ २०-३० सेमी सम्म हुन्छ। यसको फल देवदारको फलजस्तै देखिन्छ तर आकारमा अलि ठूलो, कोन र पिरामिड आकारमा हुने गर्दछ। मार्चदेखि नोभेम्बरसम्म यसमा फल र फूल आउने गर्छ।
विभिन्न भाषामा खोटे सल्लाका नामहरू
खोटे सल्लाको वनस्पतिक नाम Pinus roxburghii (खोटे सल्लास रक्सबर्घी) हो, जसलाई Pinus longifolia भनेर पनि चिनिन्छ। यो Pinaceae (पाइनेसी) परिवारमा पर्छ।
Pine in :
Hindi: चीढ़, चीड़, धूपसरल;
English : चीर पाईन (Chir pine), इमोडी पाईन (Emodi pine)
Sanskrit : सरल, पीतवृक्ष, सुरभिदारुक;
Nepali : धूप सलसी (Dhup salasi), रानी सल्लो (Ranisallo), खोटे सलो (Khote sallo), साला (Salla); Bengali : सरलगाछ (Saralagach), तार्पीन तैलेर गाछ (Tarpin tailer gach)
Arabi : सत बिरोजा (Sat biroza), शज्रतुल् बक (Shajrtul bak), सनोवर हिन्दी (Sanovar hindi);
Persian : समाधे सेनोबर (Samaghe sanobar), काज (Kaaz), दरख्ते वसक (Darakhte vasak)
उपयोग:
खोटे सल्ला काठको उत्पादनमा अत्यन्त महत्त्वपूर्ण मानिन्छ। यसको लचकदार र हल्का काठ भवन निर्माण, फर्निचर र पेपर उत्पादनका लागि प्रयोग गरिन्छ। यसका पात हरूले केही रासायनिक गुणहरू पनि प्रदान गर्दछन् जसलाई औषधि र अन्य स्वास्थ्यको क्षेत्रको उपयोग गरिन्छ।
खोटे सल्लाका औषधीय गुणहरू
खोटे सल्लामा कटु (तिक्त), मधुर, तीतो, उष्ण (तातो), लघु (हल्का), स्निग्ध (तेलिलो), कफ र वातलाई शान्त पार्ने, कान्तिदायक, दुष्टव्रण (नराम्ररी बिग्रेको घाउ) लाई सफा गर्ने, शक्तिवर्धक, भोक जगाउने र कोष्ठ (पेट सफा) गर्ने गुण हुन्छ।
यसले कानका रोग, घाँटीको रोग, आँखा रोग, पसिना, जलन, खोकी, मूर्छा, घाउ, भूतदोष, कीरा, छाला सम्बन्धी समस्या, कुष्ठरोग, घाउ, ज्वरो, दुर्गन्ध र पायल्सको उपचारमा मद्दत गर्छ।
खोटे सल्लाको तेल कटु, तीतो, कषाय (कसिलो), दुष्टव्रणलाई सफा गर्ने, शुक्रमेह (मूत्र सम्बन्धी रोग), कीरा, कुष्ठ, वात विकार र पायल्सलाई नाश गर्ने गुणयुक्त हुन्छ।
अत्यधिक मात्रा सेवन गर्दा यसले पित्त विकार र टाउको दुखाइ उत्पन्न गर्न सक्छ। यसको काठ सर्पदंश, बिच्छीको टोकाइ र शारीरिक जलनमा लाभदायक हुन्छ।
खोटे सल्लाको प्रयोग र फाइदाहरू (Uses and Benefits of Pine)
खोटे सल्लालाई आयुर्वेदमा विभिन्न रोगहरूको उपचारमा उपयोगी मानिन्छ। यसको गुद, बोक्रा, र काठले, पायल्स, अपच, झाडापखाला, पिशाब सम्बन्धी रोगहरू जस्ता समस्याहरूको उपचारमा महत्वपूण भूमिका खेल्न सक्छ। यस्ता बिरुवाहरू विशेष गरी आयुर्वेदमा औषधीय प्रयोगको लागि लोकप्रिय छन्, जसले विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरूमा राहत दिन्छ।
पिशाब सम्बन्धी रोगहरूमा खोटे सल्लाको उपयोग
यदि पिशाब सम्बन्धी समस्यामा असहजता महसुस भएको छ भने, खोटे सल्लाको गुदले (खोटो) राहत दिन सक्छ। खोटे सल्लाको गुदको एक सानो मात्रा लिएर नियमित सेवन गर्दा पिशाब सम्बन्धी समस्याहरूमा फाइदा मिल्छ। यो आयुर्वेदिक औषधिका रूपमा नै उपचारात्मक सिद्ध भएको छ।
कानको समस्या समाधानमा खोटे सल्ला
कानको दर्द, सूजन वा कानबाट चिपचिपे पदार्थ निस्कने समस्यामा पनि खोटे सल्लाको विशेष प्रयोग हुन्छ। देवदार, कूठ र खोटे सल्लाको काष्ठमा भिजाइएका खोटे सल्लाको खोटो /गुदलाई तिलको तेलमा मिसाएर जलाउदा प्राप्त हुने तेललाई कानमा दुई तीन थोपा हाल्नाले आराम मिल्छ। यसले कानको पाकेको, दर्द र अन्य समस्या हटाउन मद्दत गर्दछ।
पेटको समस्यामा खोटे सल्लाको प्रयोग
यदि तपाईंलाई अपच, पेट फूल्ने वा झाडापखाला जस्ता समस्या छन् भने, खोटे सल्लाको तेलमा आधा भाग विदंगको चूर्ण मिलाएर सेवन गर्दा आराम मिल्न सक्छ। यसले पेटका कीराहरू नष्ट गर्न, अपचको समस्यामा राहत दिन, र पेटको समस्या समाधान गर्न मद्दत पुर्याउँछ।
पायल्सको उपचारमा खोटे सल्ला
पायल्सको समस्या हुँदा खोटे सल्लाको गुद वा तेलको प्रयोगले समस्या कम गर्न मद्दत गर्छ। बवासीरका कारण पाचन प्रणालीमा भएको असन्तुलनले पेटको दुखाई र इन्फ्ल्यामेसन ल्याउँछ। खोटे सल्लाको तेलले पेट वरपर मालिश गर्दा यसले रक्तप्रवाहलाई व्यवस्थित गर्दै बवासीरको उपचारमा सहयोग गर्दछ।
घाउ छिटो निको पार्न
खोटे सल्लाको गुदलाई घाउमा सिधै लगाउनाले छिटो घाउ निको हुन्छ। यसको गुदलाई पीसेर घाउमा लगाउँदा घाउमा संक्रमण कम हुनुका साथै यसले रक्तस्राव पनि बन्द गर्छ। यसका पातहरू लाई घाउमा लगाउँदा पिप बन्नबाट रोक्न मद्दत गर्छ।
छालाका रोगहरूमा खोटे सल्लाको प्रयोग
यदि दाद, चिलाउने रोग जस्ता समस्या छन् भने, खोटे सल्लाको गुद लगाउँदा आराम मिल्छ। यो चर्म रोगहरूको उपचारमा निकै लाभदायक मानिन्छ, जसले छालालाई संक्रमणबाट पनि सुरक्षित राख्छ। दाद, खुजलीजस्ता चर्म रोगहरूमा गुद सिधै प्रभावित स्थानमा लगाउँदा केही दिनमै सुधार देखिन्छ।
प्यारालाइसिसमाराहत दिन
खोटे सल्लालाई प्यारालाइसिस मा पनि फाइदाजनक मानिन्छ। यसका लागि पिप्पली, देवदार र खोटे सल्लालाई समान मात्रामा मिसाएर बनाइएको पेस्टलाई मह सँग पिउँदा आराम मिल्छ। यसले रक्तप्रवाहलाई सुधार गर्न मद्दत गर्दछ र प्यारालाइसिस को उपचारमा उपयोगी सिद्ध भएको छ।
चोटपटक वा काटेको ठाउमा
चोट लाग्दा वा घाउ भएमा खोटे सल्लाको तेल लगाउनाले रक्तस्राव छिटै रोक्न मद्दत गर्छ। यो तेल सिधै घाउमा लगाउँदा पिप बन्न रोकिन्छ र छिटो निको हुन्छ।
खोटे सल्लाको प्रयोग आयुर्वेदिक चिकित्सकको सल्लाहअनुसार मात्र गर्नु उपयुक्त हुन्छ।
खोटे सल्लाको उपयोगी भागहरू
विशेषज्ञहरूका अनुसार खोटे सल्लाको तलका भागहरू स्वास्थ्यको लागि अत्यन्तै उपयोगी मानिन्छन्।
- काठ
- तेल
- तेल युक्त पदार्थ
- गुद (गंधविरोजा)
खोटे सल्लाको प्रयोग कसरी गर्ने?
यदि तपाईं खोटे सल्लाको चूर्ण प्रयोग गर्दै हुनुहुन्छ भने २-३ ग्राम मात्रामा सेवन गर्नुहोस्। त्यस्तै, यदि खोटे सल्लाको तेल प्रयोग गर्दै हुनुहुन्छ भने २-५ थोपा मात्र प्रयोग गर्नुहोस्। तर, ध्यान दिनुहोस् कि यदि तपाईं गम्भीर रोगको घरेलु उपचारका लागि खोटे सल्ला प्रयोग गर्न चाहनुहुन्छ भने पहिले आयुर्वेदिक चिकित्सकसँग परामर्श गर्नुहोस्।
खोटे सल्लाको रुख कहाँ पाइन्छ वा उमारिन्छ?
खोटे सल्लाको रुख नेपालको हिमालय क्षेत्रदेखि कश्मीर भुटानसम्म ४५०-१८०० मिटरको उचाइमा पाइन्छ। यसको अलावा, यो रुख कुमाऊँ क्षेत्रमा २३०० मिटरको उचाइसम्म, शिवालिक पहाडी क्षेत्रमा, ऊटी तथा अफगानिस्तानमा पनि पाइन्छ।
निष्कर्ष:
खोटे सल्ला, या Pinus roxburghii, नेपालको वन्य जीवनमा अत्यन्त महत्त्वपूर्ण स्थान राख्ने एक प्रमुख खोटे सल्ला जाति हो। यसको विशेष जैविक र रासायनिक गुणहरूले यसलाई औद्योगिक र चिकित्सकीय प्रयोगका लागि उपयुक्त बनाउँछ। यसका लामो र पातलो पातहरूले गर्दा यो वनस्पति वन्यजीवहरूको आवासको रूपमा पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ। यसलाई ध्यानमा राख्दै, यसको संरक्षण र व्यवस्थापन गर्दा वातावरणीय र आर्थिक रूपमा ठूलो फाइदा पुग्नेछ। जैविक विविधता र स्थिरता कायम राख्न यसको सदुपयोग र निरन्तर अध्ययन आवश्यक छ।
ReferenceHindi To Nepali Dictionary Words Starting From बो
Bridging Cultures: Daily Use Hindi Sentences in Parties with Nepali Meaning
Daily Hindi Sentences for Kids with Nepali Translations: A Simple Guide
Daily Office Sentences: Essential Hindi-Nepali Translations for Everyday Use
Daily Use Hindi Sentences for Parents with Nepali Meanings: A Guide for Everyday Conversations
Daily Use Hindi Sentences for Students with Nepali Meaning
Essential Daily Sentences for Market Conversations: Hindi to Nepali and Vice-Versa
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-common-cold/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-loss/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-gain/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cholesterol/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cough/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-treatment-for-back-pain/
50 Medicinal Plants of Nepal Highly Liked by Chinese People
Medicinal Plants Of Nepal ! Genetics, Classification, Preservation, and Applications
35 Essential Medicinal Plants for Your Garden! Growing Health: Cultivating Wellness
100 Rare Medicinal Plants of Karnali Nepal! Impossible to Find Other place.
Top 25 Medicinal Plants For Boosting Memory and Treating Alzheimer
Top 15 Expensive Medicinal Plants of Nepal! Numerous Among Them Are Uncommon Globally
Medicinal Plants Of Gorkha Nepal! Top 55 Herbs Used in Traditional Medication
Bartika Eam Rai Top Songs Lyrics & Chords
Nepali Song Lyrics And Chords of Prabesh Kumar Shreshta
Oshin Karki’s Nepali Songs Lyrics And Chords
All Songs Lyrics Of Wangden Sherpa
Sajjan Raj Baidhya Top Songs Lyrics And Chords सज्जन राज बैध्यका गीतहरु
Aani Chhoyeng Drolma Top 10 Songs Lyrics And Chords
Top 10 Ankita Pun Songs with Lyrics and Chords
Strum Along: Top 24 Sushant KC Songs with Lyrics and Chords
Biggest Collection Of Nepali Songs Lyrics and Chords! All Song in One Site
Top Poem Of Madhabh Prashad Ghimire राष्ट्रकवी माधव प्रशाद घिमिरेका कबिताहरु
10 Famous Nepali Poem Of Mahakabi Laxmi Prashad Devkota
Exploring the Literary Legacy: Bhanubhakta Acharya and His Top Ten Poems In Nepali
11 Types of Poetry with Beautiful Short Nepali Poem
Ten Nepali Poems with English Translations for Poetry Enthusiasts Worldwide
