इसबगोल (Psyllium Husk) लाई नेपालको धेरै ठाउमा भुसी पनि भनिन्छ भने भारतमा “इसपघोल” वा “इसबगोल” भनेर चिनिन्छ, जुन Plantago ovata नामक बोटबिरुवाको बिउ बाट प्राप्त हुन्छ। यसको उत्पत्ति मूलतः ईरान, भारत र पाकिस्तानमा भएको मानिन्छ। यो आयुर्वेद र प्राकृतिक चिकित्सामा धेरै पुरानो समयदेखि प्रयोग हुँदै आएको छ। विशेष गरी यसको भूसी (Husk) लाई औषधीको रूपमा प्रयोग गरिन्छ, जसमा घुलनशील फाइबरको मात्रा धेरै हुन्छ।
आधुनिक विज्ञानले पनि यसको गुणहरूको प्रमाणित गरेको छ। इसबगोलले पाचन तन्त्रलाई सुधार्ने, कोलेस्ट्रॉल नियन्त्रण गर्ने, र मधुमेह (डायबिटिज) जस्ता रोगहरूमा फाइदा गर्छ। यसले आन्द्रालाई सफा गरेर शरीरबाट विषाक्त पदार्थहरू बाहिर निकाल्न मद्दत गर्छ। यसैले यसलाई “प्रकृतिको मेट (झाडा) लगाउने औषधी” पनि भनिन्छ।
इसबगोलको पोषण तत्त्व
- फाइबर: धेरै मात्रामा घुलनशील फाइबर हुन्छ।
- प्रिबायोटिक्स: आन्द्राका लागि फाइदामन्द जीवाणुहरू बढाउँछ।
- कम क्यालोरी: मोटोपन घटाउन मद्दत गर्छ।
तपाईंले इसबगोल (Isabgol) को बारेमा सुनेकै हुनुहुन्छ। धेरैजसो मानिसहरूले इसबगोलको भूसी अपच (कब्ज) समस्याको समाधानका लागि प्रयोग गर्छन्। तर, के तपाईंलाई थाहा छ कि इसबगोलको भूसी मात्र होइन, यसको काण्ड , पात , फूल, जरा र बिउ पनि धेरै उपयोगी हुन्छन्? यसको प्रयोगले धेरै प्रकारका रोगहरूको उपचार गर्न सकिन्छ।
इसबगोलका फाइदाहरू
आयुर्वेद अनुसार, इसबगोलले शरीरलाई स्वस्थ बनाउँछ। यसले झाडापखाला (दस्त) र पेचिशमा असरकारक हुन्छ। यसको बिउ ले पिशाब बढाउँछ, इन्फ्ल्यामेसन घटाउँछ, कफ समस्यालाई नियन्त्रण गर्छ र वीर्य सम्बन्धी विकारहरू पनि ठीक गर्छ। यसको भूसीले मल नरम बनाउँछ। यसले जलन, पिशाब सम्बन्धी रोग, पेटको इन्फ्ल्यामेसन, दुखाइ, सुख्खा खोकी, छालाका रोग, जोर्नी दुख्ने समस्या , घाउ, पायल्स जस्ता समस्याहरू पनि ठीक गर्छ।
इसबगोल के हो?
इसबगोलको बिउ घोडाको कान जस्तो आकारको हुन्छ, यसैले यसलाई “इसबगोल” भनिन्छ। यसको उल्लेख प्राचीन आयुर्वेद ग्रन्थहरूमा पाइन्छ। १०औं शताब्दीदेखि नै अरबी वैद्यहरूले यसलाई औषधिको रूपमा प्रयोग गर्दै आएका छन्। मुगल शासनकालमा पनि यसको प्रयोग हुने गर्थ्यो। आयुर्वेद अनुसार, इसबगोलको तासीर चिसो मानिन्छ।
यसले पुरानो झाडापखाला (Chronic Dysentery), पेट बटारेको, आँतको इन्फ्ल्यामेसन र जलनजस्ता समस्याहरूमा राम्रो असर गर्छ। औषधिको रूपमा यसको बिउ र भूसी (Isabgol Husk) प्रयोग गरिन्छ।
इसबगोलका प्रकार
१. साधारण इसबगोल
२. जंगली इसबगोल
विभिन्न भाषाहरूमा इसबगोलका नाम
- वैज्ञानिक नाम: Plantago ovata (प्लान्टेगो ओभाटा)
- संस्कृत: अश्वगोल, शीतबिउ
- हिन्दी: इसबगोल
- नेपाली: इसबगोल, भूसी
- अङ्ग्रेजी: Psyllium Husk, Isabgol
- उर्दू: इस्पघुल
- बङ्गाली: इशोपगोल
जंगली इसबगोलका नाम
- संस्कृत: अश्वगोल वन्य
- हिन्दी: लुहुरीया
- अङ्ग्रेजी: Greater Plantain
यसरी, इसबगोल विभिन्न नामहरूले चिनिन्छ र यसको प्रयोग स्वास्थ्यलाभका लागि विश्वभर गरिन्छ।
इसबगोल (Psyllium husk) एक प्राकृतिक औषधी हो जसले धेरै स्वास्थ्य समस्याहरूमा फाइदा गर्छ। यसको प्रयोग, मात्रा र विधिहरू यसप्रकार छन्:
इसबगोलका फाइदाहरू
१. मोटोपन घटाउन मद्दत गर्छ
इसबगोले बोसो घटाउन मद्दत गर्छ। यसले आफ्नो तौलभन्दा १४ गुणा बढी पानी सोख्छ, जसले पाचन प्रणालीलाई सुधार्छ र फाइबरको राम्रो स्रोत हो। यसैले मोटोपन कम गर्न इसबगोलको प्रयोग गर्न सकिन्छ।
२. चिलाउने रोगमा मा फाइदा
जंगली इसबगोलका पातहरूको काढा बनाएर चिलाउको ठाउँमा लगाउनाले चिलाउने समस्या हट्छ।
३. कब्जियतमा राम्रो
- राति सुत्नुभन्दा अगाडि १ चम्चा इसबगोल भूसी पानी वा दुधसँग सेवन गर्नाले कब्जियत हट्छ।
- इसबगोल भूसी र त्रिफला चूर्ण बराबर मात्रामा मिसाएर ३-५ ग्राम मनतातो पानीसँग लिने।
४. आउ मासीमा प्रयोग
- २ चम्चा इसबगोल भूसी दहीसँग दिनमा २-३ पटक खाने।
- इसबगोलका बिउ भुटेर खाने।
- १०० ग्राम भूसीमा ५०-५० ग्राम सौंफ र मिश्री मिसाएर दिनमा २-३ चम्चा खाने।
५. टाउको दुखाइमा आराम
इसबगोल र युकलिप्टसको पात पिसेर निधारमा लेप लगाउने।
६. रगत बग्ने पायल्समा फाइदा
इसबगोलको शर्बत पिउनाले रगत बग्ने पायल्समा फाइदा हुन्छ।
७. पिशाब सम्बन्धी समस्यामा
- ४ चम्चा इसबगोल भूसी १ गिलास पानीमा भिजाएर मिश्री मिसाएर पिउने।
- १ ग्राम भूसीमा २ ग्राम शीतल चिनी र ५०० मिग्रा पोटेशियम नाइट्रेट मिसाएर खाने।
८. स्वप्नदोष (नाइटफल) नियन्त्रण
इसबगोल र मिश्री बराबर मात्रामा मिसाएर १ चम्चा दुधसँग सुत्नुभन्दा १ घण्टा अगाडि खाने।
९. जोर्नी दुख्ने समस्यामा
इसबगोलले बनाइएको पुल्टिस (पट्टी) दुख्ने जोर्नीमा बाँध्ने।
१०. घाउ सुकाउन मद्दत
जंगली इसबगोलका पात पिनेर घाउमा लगाउनाले रगत बग्न रोकिन्छ र घाउ चाँडै ठीक हुन्छ।
इसबगोलको सेवन विधि
- भूसी चूर्ण: ५-१० ग्राम
- पानी वा दुधसँग मिसाएर खाने।
सावधानी र दुष्प्रभाव
- अधिक मात्रामा सेवनले पेट दुख्ने, रक्तचाप कम हुने वा झाडा लाग्न सक्छ।
- गर्भवती र सुत्ने आमाले यसको प्रयोग नगर्नुहोस्।
इसबगोल प्राकृतिक रूपमा उपलब्ध हुने गुणकारी औषधी हो, तर धेरै समस्यामा चिकित्सकको सल्लाह लिई प्रयोग गर्नुहोस्।
निष्कर्ष (Conclusion)
इसबगोल एक बहुउपयोगी प्राकृतिक औषधी हो जसले पाचन समस्याहरू जस्तै कब्जियत, अपच, आउ मासी, र आन्द्राको इन्फ्ल्यामेसनलाई नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ। यसले मधुमेह, उच्च रक्तचाप, कोलेस्ट्रॉल, र मोटोपन जस्ता आधुनिक जीवनशैलीका रोगहरूमा पनि राम्रो असर गर्छ। यसको सेवन विधि सजिलो छ र यो सामान्यतया सुरक्षित पनि हो, तर केही मात्रामा सावधानी अपनाउनु आवश्यक छ।
यद्यपि, गर्भवती महिला वा कुनै गम्भीर रोग भएका व्यक्तिहरूले यसको प्रयोग गर्नु अगाडि चिकित्सकको सल्लाह लिनु उचित हुनेछ। प्राकृतिक औषधीहरूको प्रयोग गर्दा पनि संतुलित मात्रा र उचित विधिको पालना गर्नुपर्छ। इसबगोलले स्वास्थ्यलाई राम्रो बनाउन मद्दत गर्न सक्छ, तर यसलाई संयमित रूपमा प्रयोग गर्नु नै उत्तम हो।
दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties
Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root
काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview
गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance
पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance
बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties
ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies
सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties
काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :
Kaaulo, काउलो, कोह, नाकेम, नेपाली अर्जुन, Kaulo Arjuna, Machilus dutbiei
Kaalo Punarnawaa, कालो पुनर्नवा, Black Patagon
Seti Kareli, सेती करेली, तितेकरेली राम्री, तिताकरेल, Bitter Gourd
Thulo Pahelo Kapaas, ठूलो पहेँलो कपास बिरुवा, Cotton Yellow, Gossypiun birsutam
Kapas, कपास, सूत्रपुष्प, Cotton, Gossypiun herbaceum
Thulo Karkalo, ठूलो कर्कलो, मानकन्द, माने Gaint Taro, Alocaria species
Alocaria speciesThulo Karkaloठूलो कर्कलोमानकन्दमाने Gaint Taro
Katahar, कटहर, Artocarpus beterophyllus
Bans Bata Baneko Kaagaj, बाँसबाट बनेको कागज, Paper From Bamboo
Nepali Speaking Practice through Books in Hindi and English
Master Hindi Speaking Through Indian Schools: Practical Phrases with Nepali and English Translations
Master Hindi Speaking with Indian Railways: Practical Phrases with Nepali and English Translations
Learn Nepali with Mobile Phone Conversations including Hindi and English Translations
Master Hindi Speaking: Practice Through Movie information with Nepali and English Translations
Famous poem Of Upendra Subba उपेन्द्र सुब्बाका केही कबिताहरु
Some Top poem of Pandit Udayananda Aryal पं. उदयानन्द अर्ज्यालका केही कबिताहरु
Some Top Poem Of Ishwar Ballav, ईश्वरवल्लभका केही चर्चित कबिताहरु
Some Best Poem of Indira Prasai इन्दिरा प्रसाईका केही कबिताहरु
Some Best Poem Of Aahuti आहुतिका केही कबिताहरु
Some Beautiful Poem Of Momila मोमिलाका केही उत्कृष्ट कबिताहरु
Top Ten Poems Of R M Dangol आर. एम. डङ्गोल का केही कबिताहरु
Some Beautiful Poem Of Ashesh Malla अशेष मल्लका केही कबिताहरु
Some Best Poem Of Ambar Gurung अम्बर गुरुङका केही कबिताहरु
Top Ten Poems Of Amar Giri अमर गिरीका १० कबिताहरु
Some Best Poem Of Kedarman vyathit केदारमान व्यथितका केही कबिताहरु
Chhapakkai Phula PHulyo Nepali Song By Singers Kiran Gajmer, Melina Rai
Kunai Batoa Timi Yeklai -BY singers Itu Jojiju, Ram Bhakta Jojiju
Maaya Raichha Ra By singer Kali Prasad Baskota, Sadeekshya Kattel
Manoj Raj Songs Lyrics “Kaliyug Ma Nasha” “Aaja Bholi” “Yasto Euta Katha Raichha”
Nepali Lyrics Of Unko Priti Pahile Ho Ki By Singer : Prabin Bedwal, Rachana Rimal
Nira Singer : Kali Prasad Baskota
Rabin Sharma Top songs lyrics and chords collection
Sanjeev Singh All Hits songs lyrics and chords collection
Top three Song Lyrics Of Sukmit Gurung “Pal Pal Timrai” “O Mero Priyatam” “Chiso Batas Le”