कपासलाई व्यापारिक दृष्टिकोणले “सेतो सुन” भनिन्छ। यसको नाम सुनेपछि धेरैले यसबाट उत्कृष्ट कपडा बन्छ भन्ने कुरा मात्र सोच्छन्, जुन छालाको लागि सबैभन्दा सुरक्षित हुन्छ। तर, धेरैले यसको औषधीय गुणको बारेमा थाहा पाउँदैनन्।
कपास के हो?
कपास सदाबहार बहुवर्षीय झाडी हो, जसको पात हरियो र फूल हल्का सेतो वा पहेंलो रंगको हुन्छ। कपासबाट मानिसहरूको रोजगारी चल्छ भने यसलाई धेरै रोगहरूको उपचारका रूपमा पनि प्रयोग गरिन्छ।
आयुर्वेदमा कपासको वर्णन पुराना ग्रन्थहरूमा पाइन्छ। यो बगैंचा, घर वा मन्दिरहरूको प्रांगणमा सजावट र रुई उत्पादनका लागि लगाइन्छ। यसको बोट ०.६० देखि २.५ सेन्टिमिटर अग्लो हुन्छ। कपासको रुईबाट कपडा बनाइन्छ।
कपासको स्वाद मिठो, तासीर न्यानो हुन्छ। यसले पित्त बढाउँछ, वात-कफ घटाउँछ, रुचि बढाउँछ, तिर्खा, जलन, थकान, बेहोसी, कान दुखाइ, कानबाट पिप आउने, घाउ, काटेको, कोतरेको जस्ता समस्याहरूमा औषधिको रूपमा काम गर्छ। यसका बीज (कपासको बीज) मिठो, तातो, चिल्लो, वात नाशक, स्तनको आकार बढाउने र कफ बढाउने गुण भएको हुन्छ। कपासको अर्क वा काढाले टाउको र कान दुखाइ कम गर्छ। यसको फल तितो, मिठो, तातो, रुचिकर हुन्छ र वात-कफ घटाउँछ।
अन्य भाषामा कपासको नाम
- वानस्पतिक नाम: Gossypium herbaceum L.
- संस्कृत: तुण्डकेशी, समुद्रान्ता, कार्पास
- हिन्दी: कपास, रुई, बिनौला
- उर्दू: रुई (Rui)
- बंगाली: कपास, तुला
- नेपाली: कपास
- अङ्ग्रेजी: Indian Cotton, Asiatic Cotton
- अरबी: फिटन, कफर्तुमुस्सफल
- फारसी: पम्बाह