चन्दन Sandalwood Uses: How Chandan Helps In Helth

के तपाईंले कहिल्यै चन्दन (Sandalwood) को रूख देख्नुभएको छ? यदि देख्नुभएको छैन भने, तपाईंले चन्दन नामको सुगन्धित रूखको बारेमा सुन्नुभएको हुनेछ। धेरै मानिसहरूले चन्दनको काठले घर सजाउँछन्। चन्दनको काठबाट पूजा-पाठका सामग्री जस्तै अगरबत्ती, हवन सामग्री आदि बनाइन्छ। चन्दनको काठ धेरै महँगो हुन्छ, यसैले यसको तस्करी पनि हुन्छ।

Table of Contents

चन्दन के हो? (What is Chandan in Nepali?)

चन्दन एक औषधीय बूटी हो। यो सुगन्धित र शीतल हुन्छ, जसले मानिसलाई आनन्द दिन्छ। चन्दनको रूख हरियो र ६ देखि ९ मिटर अग्लो हुन्छ। यसका हाँगाहरू झुकेका हुन्छन्। चन्दनको बोक्रा रातो (रक्त चन्दन), खैरो वा कालो-खैरो रंगको हुन्छ। यसका पात अण्डाकार, नरम र अगाडिको भाग निलो हुन्छ। चन्दनका फूल खैरो-बैजनी वा जमुने रंगका हुन्छन्, तर यी फूलहरूमा गन्ध हुँदैन। यसको फल गोलाकार र मांसल हुन्छ, जुन पाकेपछि कालो वा बैजनी रंगको हुन्छ। यसका बीउ कडा, अण्डाकार वा गोलाकार हुन्छन्।

चन्दनको रूख प्रायः २० वर्षपछि मात्र ठूलो हुन्छ। रूखभित्रको भाग हल्का पहेलो र सुगन्धित हुन्छ। पुरानो चन्दनको बोक्रामा छिद्रहरु हुन्छन्। चन्दनको रूख ४०-६० वर्षको उमेरपछि उत्तम सुगन्ध दिन्छ। चन्दनमा जुन देखि सेप्टेम्बरसम्म फूल फुल्छन् र नोभेम्बर देखि फेब्रुअरीसम्म फल लाग्छ। यस अवस्थामा चन्दन पूर्ण रूपमा प्रयोग योग्य हुन्छ।

चन्दनको विशेषताहरू:

उडिसामा उत्पादन हुने चन्दन सबैभन्दा उत्तम हुन्छ।
भारत-यूनान क्षेत्रमा पाइने चन्दनको गुणस्तर केही कम हुन्छ।
पश्चिमी उत्तर प्रदेश जस्ता ठाउँमा पाइने चन्दन सबैभन्दा कम गुणस्तरको हुन्छ।
सुगन्धको आधारमा उडिसाको चन्दन सर्वोत्तम मानिन्छ।

चन्दनको प्रकार

आयुर्वेद अनुसार, चन्दन एक मात्र प्रकारको हुँदैन। विभिन्न देशहरूमा फरक-फरक प्रकारको चन्दन पाइन्छ:

१. उत्तम चन्दनको लक्षण

उत्तम चन्दन सेतो देखिन्छ, तर काट्दा यो रातो रंगको हुन्छ। घोट्दा पहेंलो रंगको पदार्थ निस्कन्छ। यसको सुगन्ध केही कडा हुन्छ।

२. वेट्ट चन्दन

यो चन्दन धेरै ठण्डा हुन्छ। यसले जलन, ज्वरो, वमन, कफ जस्ता रोगहरू निको पार्न मद्दत गर्छ।

३. पहेलो चन्दन

यो पनि कडा सुगन्धित र ठण्डा हुन्छ। यसले कुष्ठ रोग, कफ, ज्वरो, जलन, दाद, वात विकार, विष, र रक्तपित्त जस्ता समस्याहरूमा फाइदा गर्छ।

अन्य भाषाहरूमा चन्दनको नाम

चन्दनको वानस्पतिक नाम Santalum album Linn हो र यो Santalaceae परिवारमा पर्छ। यसका अन्य नामहरू:

नेपाली: चन्दन
हिन्दी: चन्दन, श्वेत चन्दन
उर्दू: सन्दल सफेद
अंग्रेजी: Sandalwood, White Sandalwood
संस्कृत: श्रीखण्ड, चन्दन, गन्धसार
बङ्गाली: चन्दन
अरबी: संदले सफेद
फारसी: संदल सुफैद

चन्दनले स्वास्थ्यलाई धेरै फाइदा पुर्याउँछ। यसले छालाको समस्या, पिसाब सम्बन्धी रोग, अपच, जोर्नी दुख्ने समस्या , इन्फ्ल्यामेसन , रगत बग्ने जस्ता समस्याहरूमा राम्रो असर गर्छ।

चन्दनको प्रयोग धूप, तेल, लेप, र औषधीका रूपमा गरिन्छ। यसको सुगन्धले मन शान्त बनाउँछ र तनाव घटाउँछ। यसैले चन्दनलाई प्राचीन कालदेखि नै धार्मिक र औषधीय प्रयोजनमा प्रयोग गरिँदै आएको छ।