तुवरक (वैज्ञानिक नाम: Hydnocarpus laurifolia), जसलाई नेपालीमा चालमोगरा पनि भनिन्छ, एक औषधीय गुण भएको वनस्पति हो। यो मुख्यतया दक्षिण भारत, श्रीलंका, नेपालको तराई र हिमाली क्षेत्रहरूमा पाइन्छ। यसको बोट बढी ठूलो नभए पनि यसको बिउ, तेल, पात, जरा आदि आयुर्वेदिक चिकित्सामा प्राचीनकालदेखि प्रयोग हुँदै आएको छ।
तुवरकलाई संस्कृतमा “तुवरक”, “चौलमूग्र” वा “कटुतैल” भनिन्छ भने हिन्दीमा यसलाई “चौलमोगरा” भनेर चिनिन्छ। यसको तेल (Chaulmoogra Oil) विशेष गरी कुष्ठरोग, चर्मरोग, जोर्नी दुख्ने समस्या, मधुमेह, घाँटीको रोग लगायत विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरूको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ। आयुर्वेदमा यसलाई “कुष्ठघ्न” (कुष्ठरोग नाश गर्ने) मानिन्छ र यसको तेलले शरीरको रक्तशुद्धि गर्न मद्दत गर्छ।
प्राचीन समयमा नेपाली, भारतीय र चिनियाँ चिकित्सकहरूले तुवरकको प्रयोग गरेर कुष्ठरोग जस्ता गम्भीर रोगहरूको उपचार गर्ने गरेका थिए। यसको मा हाइड्नोकार्पिक एसिड नामक तत्व पाइन्छ जसले जीवाणुरोधी, फंगलरोधी र प्रदाहनाशक (इन्फ्ल्यामेस कम गर्ने) गुणहरू राख्छ। यसैले यो औषधिले न केवल बाह्य रूपमा चर्मरोगहरूमा प्रभावकारी छ, भित्री रूपमा पनि शरीरको विषाक्त पदार्थहरू बाहिर निकाल्न मद्दत गर्छ।
तुवरकलाई नेपालीमा चालमोगरा पनि भनिन्छ। यो एक औषधीय बोट हो जसको फाइदा घाउ भर्ने, उल्टी रोक्ने, कुष्ठरोग निको पार्ने, खटिरा, घाँटीको रोग, मधुमेह, सुनिने समस्या, खोकी र श्वासप्रश्वास सम्बन्धी रोगमा प्रयोग गरिन्छ।
तुवरक (चालमोगरा) का फाइदा:
- कुष्ठरोग र आँखाका रोगमा: तुवरकको तेल कुष्ठरोगको उपचार गर्न प्रयोग गरिन्छ। यसलाई इन्जेक्सनको रूपमा पनि प्रयोग गरिन्छ।
- छाला रोगमा: तुवरकको प्रयोग विभिन्न प्रकारका छाला सम्बन्धी रोगहरूमा गरिन्छ।
- पुरानो घाउमा: यसले घाउलाई छिटो भर्न मद्दत गर्छ।
- पाचन समस्यामा: अपच, झाडापखाला जस्ता समस्यामा यसको प्रयोग फाइदाजनक हुन्छ।
- जोर्नी दुख्ने समस्यामा : तुवरकले जोर्नी दुखाइमा आराम दिन्छ।
- पिशाब सम्बन्धी रोगमा: यसले मूत्र सम्बन्धी समस्याहरू कम गर्छ।
तुवरक (चालमोगरा) के हो?
तुवरकको बोट १५–३० मिटर अग्लो, सदाबहार र मध्यम आकारको हुन्छ। यसको शाखाहरू गोलाकार र झुसयुक्त हुन्छन्। यसको बोक्रा खैरो र सेतो रंगको, खस्रो र असमतल हुन्छ। यसका पातहरू साधारण, एकान्तर, १०–२२ सेमी लामा र ३–१० सेमी चौडा, मोटो र गाढा हरियो रंगका हुन्छन्।
यसका फूलहरू साना, हरियो-सेतो र एकलिंगी हुन्छन्। यसको फल ५–१० सेमी व्यासको, स्याउ जस्तो, अण्डाकार र रसदार हुन्छ। फलभित्र सेतो गुदीमा १५–२० पहेँलो, बदाम जस्ता हुन्छन्। तुवरकको बोटमा अगस्ट देखि मार्चसम्म फूल र फल लाग्छ।
विभिन्न भाषामा तुवरक (चालमोगरा) का नामहरू:
- वानस्पतिक नाम: Hydnocarpus laurifolia (Dennst.) Sleummer
- संस्कृत: गरुडफल, तुवरक, कुष्ठवैरी
- हिन्दी: चालमोगरा
- अंग्रेजी: Morothi Tree, Chaulmoogra
- नेपाली: तुवरक
- बंगाली: चौलमुगरा
तुवरकले धेरै रोगहरूको उपचार गर्न मद्दत गर्छ, तर यसको प्रयोग सावधानीपूर्वक गर्नुपर्छ। यसले गर्न सक्ने फाइदा र सम्भावित नोक्सानी बारे जान्नु महत्त्वपूर्ण छ।
तुवरक (चालमोगरा) का प्रयोग, फाइदा र उपयोग (Tuvrak (Chalmogra) Benefits and Uses in Nepali)
तुवरक (चालमोगरा) एक औषधीय वनस्पति हो जसको विभिन्न रोगहरूको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ। यसको , तेल, पात, जरा आदि भागहरूले स्वास्थ्यलाई धेरै फाइदा पुर्याउँछन्।
१. घाँटीका रोगमा तुवरकको फाइदा
- १ ग्राम चालमोगराको धुलो दिनमा ३ पटक खाने घाँटीमा हुने गलगाड रोगमा फाइदा हुन्छ।
- तुवरकको तेललाई मक्खनमा मिसाएर घाँटीमा लेप गर्नाले गलगाड घट्छ।
२. टीबी (क्षयरोग) मा तुवरकको प्रयोग
- तुवरक तेलको ५-६ बूँद दूधसँग दिनमा २ पटक सेवन गर्ने।
- छातीमा मक्खन मिसाएको तुवरक तेलले मालिश गर्नाले पनि फाइदा हुन्छ।
३. हैजाको उपचारमा तुवरक
- तुवरकको धुलो (१ ग्राम) पानीमा पिनेर दिनमा २-३ पटक पिउनाले हैजाको लक्षण कम हुन्छ।
४. मधुमेह (डायबिटीज) नियन्त्रणमा तुवरक
- १-२ ग्राम तुवरकको धुलो पानीसँग दिनमा २-३ पटक खाने।
- यसले पिशाबमा चिनी जाने समस्यालाई कम गर्छ।
५. योनिको दुर्गन्धमा चालमोगराको प्रयोग
- तुवरकको काढ़ाले योनि धुने।
- धुलोको पेस्ट बनाएर योनिमा राख्नाले दुर्गन्ध कम हुन्छ।
६. सिफिलिस (उपदंश) रोगमा चालमोगराको फाइदा
- चालमोगरा , जंगली मूंग, भांगरो रस मिसाएर पेस्ट बनाउने। यसलाई घाउमा लगाउने।
- तुवरक तेलको ५-६ बूँददेखि ६० बूँदसम्म सेवन गर्नाले सिफिलिसमा फाइदा हुन्छ (चिकित्सकको सल्लाह अनुसार)।
७. जोर्नी दुख्ने समस्यामा चालमोगरा
- १ ग्राम चालमोगरा धुलो दिनमा ३ पटक खाने।
८. घाउ भर्नमा तुवरकको प्रयोग
- तुवरक धुलो घाउमा लगाउनाले रगत बग्न रोकिन्छ र घाउ चाँडै भरिन्छ।
९. कुष्ठरोगमा चालमोगराको तेल
- १० बूँद तेलले उल्टी गराएर शरीरको गन्दगी निकाल्ने। पछि ५-६ बूँद दूधसँग सेवन गर्ने (मात्रा बढाउँदै ६० बूँदसम्म)।
- नीमको तेलमा मिसाएर शरीरमा लगाउने।
१०. दाद, चिलाउने समस्यामा तुवरक
- चालमोगरा तेल नीम तेल वा मक्खनमा मिसाएर मालिश गर्ने।
- अडिर तेल, गन्धक, कपूर र कागती रस मिसाएर खुजलीमा लगाउने।
११. बेहोसीमा चालमोगरा
- धुलो निधारमा दल्नाले बेहोसी हट्छ।
१२. रक्त विकारमा चालमोगरा तेल
- ५ बूँद तेल क्याप्सूलमा हालेर वा मक्खनसँग खाने।
१३. कपाल र चाउरी मा तुवरक
- तुवरक रसायनले सेतो कपाल, चाउरी र मेमोरी बढाउँछ।
तुवरकका उपयोगी भागहरू:
- , तेल, जराको बोक्रा, पात, फूल
मात्रा र प्रयोग विधि:
- धुलो: १-३ ग्राम
- तेल: ५-१० बूँद (मक्खन वा दूधसँग मिसाएर)
- काढ़ा: ५०-६० मिलि
सावधानी:
- धेरै मात्रामा सेवनले पेटमा समस्या गर्न सक्छ।
- आयुर्वेदिक चिकित्सकको सल्लाह अनुसार प्रयोग गर्ने।
तुवरक दक्षिण भारत, श्रीलंका र नेपालका केही भेगमा पाइन्छ। यसको सही प्रयोगले धेरै रोगहरूबाट राहत पाउन सकिन्छ।
निष्कर्ष (Conclusion)
तुवरक (चालमोगरा) एक अत्यन्तै गुणकारी औषधीय वनस्पति हो जसले विभिन्न प्रकारका रोगहरूको उपचारमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। यसको तेल, , पात, जरा आदि भागहरूले कुष्ठरोग, चर्मरोग, मधुमेह, जोर्नी दुख्ने समस्या, गलगाड, योनिको दुर्गन्ध, रक्त विकार लगायत धेरै स्वास्थ्य समस्याहरूमा राम्रो असर गर्छ।
यद्यपि, तुवरकको प्रयोग सावधानीपूर्वक गर्नुपर्छ किनभने यसको धेरै मात्राले पेटमा अपच, उल्टी, जठरशूल जस्ता समस्याहरू पनि गर्न सक्छ। यसको तेल सिधै नखाएर मक्खन, दूध वा क्याप्सूलमा भरेर सेवन गर्नुपर्छ। आवश्यक परामर्शका लागि आयुर्वेदिक चिकित्सकको सल्लाह लिनु उचित हुनेछ।
आयुर्वेदले प्राकृतिक उपचारलाई बढावा दिने गरेको छ र तुवरक जस्ता औषधीय वनस्पतिहरूको प्रयोगले मानिसहरूले रासायनिक औषधिबाट टाढा रही पनि स्वस्थ जीवनशैली अपनाउन सक्छन्। तुवरकको सही उपयोगले न केवल रोग निवारण गर्छ, तर शरीरको प्रतिरोधात्मक शक्ति पनि बढाउँछ। त्यसैले, यसको संरक्षण र सन्तुलित प्रयोग गर्ने आवश्यकता छ।
दतिवन Washerman’s Plant (Achyranthes aspera अपामार्ग): Benefits, Uses, and Medicinal Properties
Kooth (Saussurea Lappa) – कूठ Benefits, Uses, and Medicinal Properties of Costus Root
काने झार Commeline Benghalensis (Kane Jhaar) – Medicinal Uses, Benefits, and Overview
गिँदरी Premna Serratifolia L. (Gindari): Benefits, Medicinal Uses, and Importance
पाञ्चान Ougeinia oojeinensis (Paanchan): तिनिश Medicinal Uses, Benefits, and Ecological Importance
बोके टिमुर Zanthoxylum Armatum (Boke Timur) Benefits, Uses, and Medicinal Properties
ठूलो नीम Thulo Neem: महारूख Medicinal Benefits, Uses, and Natural Remedies
सिउँडी Siudi (Euphorbia Neriifolia) Uses, Benefits, Side Effects, and Medicinal Properties
काठेकार, फर्कफल, काठआँवली, Averrhoe acida :
Kaaulo, काउलो, कोह, नाकेम, नेपाली अर्जुन, Kaulo Arjuna, Machilus dutbiei
Kaalo Punarnawaa, कालो पुनर्नवा, Black Patagon
Seti Kareli, सेती करेली, तितेकरेली राम्री, तिताकरेल, Bitter Gourd
Thulo Pahelo Kapaas, ठूलो पहेँलो कपास बिरुवा, Cotton Yellow, Gossypiun birsutam
Kapas, कपास, सूत्रपुष्प, Cotton, Gossypiun herbaceum
Thulo Karkalo, ठूलो कर्कलो, मानकन्द, माने Gaint Taro, Alocaria species
Alocaria speciesThulo Karkaloठूलो कर्कलोमानकन्दमाने Gaint Taro
Katahar, कटहर, Artocarpus beterophyllus
Bans Bata Baneko Kaagaj, बाँसबाट बनेको कागज, Paper From Bamboo
Nepali Speaking Practice through Books in Hindi and English
Master Hindi Speaking Through Indian Schools: Practical Phrases with Nepali and English Translations
Master Hindi Speaking with Indian Railways: Practical Phrases with Nepali and English Translations
Learn Nepali with Mobile Phone Conversations including Hindi and English Translations
Master Hindi Speaking: Practice Through Movie information with Nepali and English Translations
Famous poem Of Upendra Subba उपेन्द्र सुब्बाका केही कबिताहरु
Some Top poem of Pandit Udayananda Aryal पं. उदयानन्द अर्ज्यालका केही कबिताहरु
Some Top Poem Of Ishwar Ballav, ईश्वरवल्लभका केही चर्चित कबिताहरु
Some Best Poem of Indira Prasai इन्दिरा प्रसाईका केही कबिताहरु
Some Best Poem Of Aahuti आहुतिका केही कबिताहरु
Some Beautiful Poem Of Momila मोमिलाका केही उत्कृष्ट कबिताहरु
Top Ten Poems Of R M Dangol आर. एम. डङ्गोल का केही कबिताहरु
Some Beautiful Poem Of Ashesh Malla अशेष मल्लका केही कबिताहरु
Some Best Poem Of Ambar Gurung अम्बर गुरुङका केही कबिताहरु
Top Ten Poems Of Amar Giri अमर गिरीका १० कबिताहरु
Some Best Poem Of Kedarman vyathit केदारमान व्यथितका केही कबिताहरु
Chhapakkai Phula PHulyo Nepali Song By Singers Kiran Gajmer, Melina Rai
Kunai Batoa Timi Yeklai -BY singers Itu Jojiju, Ram Bhakta Jojiju
Maaya Raichha Ra By singer Kali Prasad Baskota, Sadeekshya Kattel
Manoj Raj Songs Lyrics “Kaliyug Ma Nasha” “Aaja Bholi” “Yasto Euta Katha Raichha”
Nepali Lyrics Of Unko Priti Pahile Ho Ki By Singer : Prabin Bedwal, Rachana Rimal
Nira Singer : Kali Prasad Baskota
Rabin Sharma Top songs lyrics and chords collection
Sanjeev Singh All Hits songs lyrics and chords collection
Top three Song Lyrics Of Sukmit Gurung “Pal Pal Timrai” “O Mero Priyatam” “Chiso Batas Le”
