नेपालको कुनै पनि भन्छाघर यस्तो छैन जहाँ तेजपत्ताको प्रयोग खानाको स्वाद बढाउन गरिँदैन। तर धेरैले थाहा नपाउने कुरा के हो भने तेजपत्तामा अनगिनत औषधीय गुणहरू छन् त्यसकारण आयुर्वेदमा यसलाई औषधी को रूपमा प्रयोग गरिन्छ। सुख्खा मसलाको रूपमा तेजपत्ताले खानामा स्वाद र सुगन्ध बढाउँछ भने यसले टाउको दुखाइ, रूखो खोकी, दम जस्ता रोगहरूबाट पनि छुटकारा दिलाउँछ।
तेजपत्ता के हो?
हामीले खानामा प्रयोग गर्ने तेजपत्ता सुखाइएको हुन्छ। यसका सुख्खा पातहरू बजारमा तेजपत्ता नामले बिक्री हुन्छन्। यसका पातहरू जैतूनी हरिया रंगका हुन्छन् भने माथिल्लो भाग चिल्लो, ३ वटा स्पष्ट शिरायुक्त हुन्छ। यसको सुगन्ध ल्वाङ र दालचिनीको मिश्रण जस्तो हुन्छ, तर यो अत्यन्त हल्का र मनमोहक हुन्छ।
तेजपत्ता ७.५ मिटर अग्लो सदाबहार रूख हो। यसको काण्ड को बोक्रा गाढा खैरो वा कालो रंगको, अलिकति खस्रो, दालचिनी भन्दा कम सुगन्धित तथा स्वादरहित हुन्छ। बाहिरी भाग हल्का गुलाबी वा रातो-खैरो रंगको सेतो धर्का युक्त हुन्छ। यसका पातहरू साधारण, एकान्तर वा विपरीत, १०–१२.५ सेन्टिमिटर लामा, अण्डाकार, चम्किला, अग्रभाग चुचचो, ३ शिरायुक्त, सुगन्धित तथा तीतो स्वादका हुन्छन्। नयाँ पातहरू केही गुलाबी रंगका हुन्छन्। यसका फूलहरू हल्का पहेँला रंगका हुन्छन् भने फल अण्डाकार, गुदिलो, रातो रंगको, १३ मिलिमिटर लामो हुन्छ। यसको फूल र फल अगस्त देखि फेब्रुअरीसम्म फल्छ।
तेजपत्तामा एन्टी-इन्फ्ल्यामेस (सुन्निने समस्याबाट बचाउने), एन्टिफंगल (फंगसरोधी), एन्टिब्याक्टेरियल (जीवाणुरोधी) गुणहरू छन् जसले गर्दा आयुर्वेदमा यसलाई विशेष स्थान प्राप्त छ। तेजपत्ता प्रकृतिमा हल्का, तीतो, गुलियो र न्यानो हुन्छ। यो पाचनमा सहयोगी, दिमाग तिब्र बनाउने, पिशाब सफा गर्ने, पेट र आमाशयका लागि स्वास्थ्यवर्धक हुन्छ।
यसको पातको सार झाडापखाला कम गर्न मद्दत गर्छ। यसको पातको धूलो अल्प रक्तशर्करा (हाइपोग्लाइसेमिया) भएमा फाइदाजनक हुन्छ।
अन्य भाषाहरूमा तेजपत्ताको नाम
तेजपत्ताको वानस्पतिक नाम सिनामोमम तमाला (Cinnamomum tamala) हो भने यो लोरेसी (Lauraceae) परिवारमा पर्छ। अंग्रेजीमा यसलाई इन्डियन बे लिफ भनिन्छ। यसलाई विभिन्न स्थानहरूमा फरक-फरक नामले चिनिन्छ:
- संस्कृत: पत्र, गन्धजात, तमालपत्र
- हिन्दी: तेजपत्ता, तमालपत्र
- बंगाली: तेजपत्र
- नेपाली: तेजपत्ता
- अरबी: सज्जेहिन्दी
- फारसी: सद्रसु
तेजपत्ता नेपाली खानाको महत्त्वपूर्ण मसला हो भने यसका औषधीय प्रयोगहरूले यसलाई घरघरमा उपयोगी बनाउँछ।