हर्रो  Harro (Haritaki) Benefits in Nepali: Uses, Remedies & Ayurvedic Health Benefits

हर्रो (Terminalia chebula) त्रिफलाका तीन फलहरू मध्ये एक हो। आयुर्वेदमा हर्रो धेरै औषधीय प्रयोगको लागि प्रयोग गरिन्छ। हर्रो न केवल औषधिको लागि मात्र होइन, स्वास्थ्य र सौन्दर्यको लागि पनि धेरै फाइदाजनक छ। हर्रोको फल, जरा र बोक्रा सबैको उपयोग गरिन्छ। आउनुहोस्, हर्रोका फाइदाहरू र गुणहरू बारे विस्तारमा जानौं।

हर्रो के हो? (What is Harro in Nepali?)

हर्रोलाई हरीतकी पनि भनिन्छ। आयुर्वेदमा सात प्रकारका हर्रोको वर्णन गरिएको छ। यसका सात जातिहरू छन्:

1. विजया
2. रोहिणी
3. पूतना
4. अमृता
5. अभया
6. जीवन्ती
7. चेतकी

तर अहिले मुख्य तीन प्रकारको हर्रो नै पाइन्छ। हर्रोको रुख २४-३० मिटर सम्म अग्लो, शाखायुक्त हुन्छ। यसका पातहरू साधारण, चम्किला, अण्डाकार र भालाको आकारका हुन्छन्। यसका फलहरू अण्डाकार वा गोलाकार, १.८-३.० सेमी व्यासका हुन्छन् र पाकेपछि पहेंलो-खैरो रंगका हुन्छन्। फलहरूमा पाँच ठाडो रेखाहरू हुन्छन्।

काँचो फल (सानो ), आधा पाकेको फल (पहेंलो ) र पुरै पाकेको फल (ठूलो) गरी तीन अवस्थामा हर्रो प्रयोग गरिन्छ। फलहरूमा एक-एक ठूलो बीज हुन्छ। फागुन-चैतमा पात झर्छ, बैशाख-जेठमा नयाँ पात र फूलहरू आउँछन्, र जाडोमा फलहरू लाग्छन्।

हर्रो मिठो र तीतो स्वादको पित्त, कफ र वात तीनै दोषहरू नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ। यो शरीरलाई बल दिने, बुद्धि बढाउने, आँखाको लागि राम्रो, आयु बढाउने र वात दोष हटाउने गुणकारी छ।

हर्रोका फाइदाहरू (Benefits of Harro in Nepali)

१. पेट सम्बन्धी समस्यामा

• अपच: हर्रो पाउडर गरम पानीसंग सेवन गर्नाले अपच, पेट फुल्ने समस्या र ग्यास हटाउँछ।
• झाडापखाला : हर्रो उमालेर खानाले झाडापखाला रोकिन्छ।
• कब्जियत: राति हर्रो चूर्ण गरम पानीसंग लिनाले कब्जियत सफा गर्छ।

२. मुटु र रक्तचाप

• हर्रोले रक्तचाप नियन्त्रण गर्छ र मुटुको स्वास्थ्य राम्रो बनाउँछ।

३. मधुमेह (डायबिटिज)

• हर्रोको चूर्णले रगतमा शर्कराको मात्रा कम गर्छ।

४. पिसाब सम्बन्धी समस्या

• हर्रोले मूत्राशयको संक्रमण, पिसाब बारम्बार आउने समस्या र पथरी हटाउन मद्दत गर्छ।

५. घाउ र चर्मरोग

• हर्रोको लेप घाउ, खटिरा र छालाका रोगहरूमा लाभदायक छ।

६. जोर्नी दुख्ने समस्या

• हर्रोको तेल मालिस गर्नाले जोर्नी दुख्ने र सुनिने समस्यामा आराम दिन्छ।

७. आँखाको स्वास्थ्य

• हर्रोले आँखाको रोशनी बढाउँछ र आँखा सम्बन्धी रोगहरूबाट बचाउँछ।

हर्रो प्रयोग गर्ने तरिका

• कब्जियतको लागि: १ चम्चा हर्रो चूर्ण राति गरम पानीसंग लिनुहोस्।
• पेट दुख्नेमा: हर्रोको काढा बनाएर पिउनुहोस्।
• घाउको लागि: हर्रोको बोक्रा पिसेर घाउमा लगाउनुहोस्।

हर्रो आयुर्वेदको अमूल्य उपहार हो। यसले धेरै रोगहरूको उपचार गर्छ, तर डाक्टरको सल्लाह बिना धेरै मात्रामा प्रयोग गर्नु हानिकारक हुन सक्छ।

हर्रो (हरीतकी) का प्रयोग र उपयोगिता

हर्रो (हरीतकी) आयुर्वेदमा धेरै महत्त्वपूर्ण ओषधि हो। यसको फाइदा धेरै रोगहरूमा हुन्छ। हर्रोलाई विभिन्न तरिकाले प्रयोग गरेर विभिन्न रोगहरूबाट छुटकारा पाउन सकिन्छ।

हर्रो प्रयोग गर्ने उपयुक्त तरिका

• उमालेर खाने: झाडापखाला (दस्त) रोक्न
• पोलेर खाने: त्रिदोष (वात, पित्त, कफ) नियन्त्रण
• खाना संगै खाने: बुद्धि बढाउन
• खाना पछि खाने: पेट सम्बन्धी समस्या (अपच, गैस) कम गर्न

उत्तम हर्रो को पहिचान

• नयाँ, मीठो, गोलाकार, भारी
• पानीमा डुब्ने, रातो रंगको
• तोड्दा गुड जस्तो टुट्ने
• कडवा स्वाद, धेरै रस भएको
• मोटो बोक्रा  भएको
• आफैं पाकेर झर्ने
• वजन २२-२५ ग्राम (२ कर्ष)

नराम्रो हर्रो को पहिचान

• कीराले खाएको, आगोले जलेको
• पानी वा कीचडमा पलिएको
• बंजर जमिनमा उम्रेको
• फुटेको वा सडेको
  ✖ यस्तो हर्रो प्रयोग नगर्नुहोस्।

अन्य भाषाहरूमा हर्रो (हरीतकी) को नाम
हर्रोको वानस्पतिक नाम: Terminalia chebula (Gaertn.) Retz. (टर्मिनेलिया चेब्युला)
हर्रो Combretaceae (कम्ब्रेटेसी) कुलको वनस्पति हो।

हर्रोलाई अंग्रेजीमा Chebulic myrobalan (चेबुलिक मायरोबालान) भनिन्छ, तर यो विभिन्न भाषाहरूमा फरक-फरक नामले चिनिन्छ।

हर्रो विभिन्न भाषाहरूमा:

• संस्कृत: अभया, अव्यथा, पथ्या, कायस्था, पूतना, हरीतकी, हैमवती, चेतकी, श्रेयसी, शिवा
• हिन्दी: हर्र, हर्रे, हरड़
• उर्दू: हेजरड़ (Haejarad)
• बंगाली: होरीतकी (Horitaki), नर्रा (Narra)
• नेपाली: हर्रो (Harro)
• अरबी: हलीलजा (Halilaja), अस्फर (Asfar)
• फारसी: हलील (Halil), हलील अह जर्दा (Halil ahe zarda)

विभिन्न रोगमा हर्रोको प्रयोग

१. टाउको दुखाइमा