चमेली फूल, जसलाई संस्कृतमा “जनेष्टा, सौमनस्यनी, जाति, सुमना, चेतिका, हृद्यगन्धा, राजपुत्रिका” आदी नामले चिनिन्न्छ जुन विश्वभरका विभिन्न संस्कृतिहरूमा लोकप्रिय छ। यो फूल प्रायः आफ्नो सुगन्ध र सौन्दर्यका लागि प्रसिद्ध छ। चमेली फूलको उत्पत्ति दक्षिण एशियाबाट भएको मानिन्छ र यसलाई भारत, पाकिस्तान, श्रीलंका र अन्य स्थानहरूमा व्यापक रूपमा लगाइन्छ। यसको फूल स–साना र ताजा हुन्छन् र प्रायः रातमा मात्र फुल्छन, जसले गर्दा यसले विशेष सुगन्ध दिन्छ। भारतीय परम्परामा, चमेली फूललाई पूजाका लागि र विशेष अवसरहरूमा सजावटका रूपमा प्रयोग गरिन्छ। यसका अतिरिक्त, यसको औषधीय गुणहरू पनि महत्वपूर्ण छन्, जसमा छालाको समस्या, तनाव, पायल्स, अपच, झाडापखाला, र पिशाब सम्बन्धी रोगको उपचारमा मद्दत गर्ने क्षमता रहेको छ।
चमेली फूल को बोट या फूल हामी सबैले देखेकै चिनेकै छौ । चमेली फूल जति सुन्दर हुन्छ, त्यति नै सुगन्धित पनि हुन्छ। चमेली फूलबाट अत्तर र तेल पनि बनाइन्छ। के तपाईंलाई थाहा छ कि चमेली एक जडी-बुटी पनि हो, र यसको बोटमा धेरै औषधीय गुणहरू छन्? कान दुखेको , टाउको दुखेको , जिब्रो सुन्निएको र मोतिबिन्दु जस्ता रोगहरूमा चमेलीको प्रयोगले फाइदा गर्छ । यसबाहेक, मुखका धेरै रोग, कुर्कुच्चा फुट्ने र कान बाट पानी बग्ने समस्यामा पनि चमेलीको औषधीय गुणले लाभ प्राप्त गर्न सकिन्छ।
आयुर्वेदमा चमेलीका गुणका बारेमा धेरै राम्रो कुराहरू उल्लेख गरिएको छ जुन तपाईंलाई थाहा पाउन जरुरी छ । पेटमा चुर्ना जुका भएको अवस्थामा, एसिडिटी, र रक्तपित्तमा चमेलीका औषधीय गुणहरूको फाइदा लिन सकिन्छ । यस्तै, ज्वरो, घाउ, र वात दोषमा पनि चमेलीबाट लाभ लिन सकिन्छ। अब हामी यहाँ एक-एक गरी चमेलीको सेवन वा प्रयोगले कस्ता कस्ता रोगहरूमा फाइदा हुन्छ र यसका के-के हानिहरू पनि हुनसक्छन् भन्ने कुरा बुझ्न प्रयास गरौं।
चमेली फूल के हो?
चमेली फूलको एक बिरुवा हो जस्ले आठदेखि पन्ध्र वर्षसम्म फूल दिन्छ। यसको फूलको गन्ध यति राम्रो र मनमोहक हुन्छ कि निराश मनमा खुशीको लहर उठ्न थाल्छ। यै गुणका कारण यसलाई सुमना, हृदयगन्ध, चेतिका आदि नाम पनि दिइएको छ। फूलको गुण अनुसार यसको दुई जातिहरू छन्:
- Jasminum grandiflorum Linn. (चमेली फूल) – यसको फूलहरू सेतो रंगका हुन्छन्।
- Jasminum humile Linn. (स्वर्णयूथिका) – यसलाई स्वर्ण जाति भनिन्छ। लैटिनमा यसको नाम Jasminum humile हो। यसका फूलहरू पहेँलो र सुगन्धित हुन्छन्। यो बिरुवा झाड़ीदार र धेरै हागाहरु भएको हुन्छ । यसको पातहरू चमकीला हरियो रंगका हुन्छन् र विभिन्न आकारका हुन्छन्। यहाँ चमेलीको फाइदा र हानिको जानकारी सरल भाषामा प्रस्तुत गरिएको छ ताकि तपाईं चमेलीका औषधीय गुणहरूबाट पूर्ण लाभ लिन सक्नुहोस्।
अन्य भाषामा चमेली फूलका नाम
चमेली फूलको वानस्पतिक नाम Jasminum grandiflorum Linn. (जैस्मिनम ग्रैन्डीफ्लोरम) र Sys-Jasminum officinale Linn. var. grandiflorum (Linn.) Stokes हो, र यो Oleaceae (ओलिएसी) कुलको हिस्सा हो। यसका अन्य नामहरू पनि छन्:
चमेली फूलका नाम विभिन्न भाषामा यस प्रकार छन्:
- हिन्दी: चमेली, चम्बेली, चंबेली
- अंग्रेजी: Spanish jasmine (स्पैनिश जैसमिन), Catalonian jasmine (कैंटालोनियन जैस्मिन), Royal jasmine (रॉयल जैस्मिन)
- संस्कृत: जनेष्टा, सौमनस्यनी, जाति, सुमना, चेतिका, हृद्यगन्धा, राजपुत्रिका
- उर्दु: चम्बेली (Chambeli), यास्मीन (Yasmeen)
- बंगाली: चमेली (Chameli), जाति (Jati)
- नेपाली: लहरे चमेली (Lehre chameli)
- अरबी: यास्माईन (Yasmain)
- फारसी: याशिम (Yashim)
चमेली फूलका औषधीय गुण
चमेली फूलका आयुर्वेदीय गुण र प्रभावहरू यसप्रकार छन्:
चमेली फूल कफपित्तशामक, वातशामक, त्रिदोषहर, व्रणरोपक, व्रणशोधक, वर्ण्य, वाजीकारक र वेदना स्थापन गर्ने गुण भएका हुन्छन्। चमेली तेल वातशामक र सौमनस्यजनन गुणका साथसाथै यसको पात मुखरोग नाशक, कुष्ठघ्न, कंडूघ्न र दाँतहरूको लागि फाइदाजनक हुन्छन्।
चमेली फूलका फाइदाहरू र उपयोग
चमेली फूलका फाइदाहरू, प्रयोगको मात्रा र विधिहरू यसप्रकार छन्:
१. टाउको दुखेकोमा चमेली फूलको औषधीय गुण
टाउको दुखेको मा चमेलीका पातहरूको प्रयोग गर्दा फाइदा हुन्छ। तीनवटा चमेलीका पातहरूलाई गुलाबको तेल (गुल रोगन) को साथ मा पीस्नुपर्छ। यसलाई २-२ बूँद नाकमा टपकाउँदा सिरदर्दबाट राहत पाइन्छ।
२. मोतिबिन्दुमा चमेली फूलको लाभ
चमेली फूलबाट मोतिबिन्दुको उपचार गर्न सकिन्छ। मोतिबिन्दुको उपचारका लागि ५-६ सफेद कोमल चमेली फूलका पेटल हरूलाई थोरै मिश्रीसँग पिस्नु पर्छ । यसलाई आँखामा लगाउँदा केही दिनमा मोतिबिन्दु ठीक हुन्छ।
३. वात दोषमा चमेलीको फाइदा
वात दोषका कारण शरीरमा विभिन्न प्रकारका रोगहरू देखा पर्छन्। यसको उपचारका लागि चमेलीको जरालाई पिनेर यसको लेप गर्ने वा तेलको मालिस गर्ने फाइदा हुन्छ।
४. कानको समस्यामा चमेलीको उपयोग
कानमा दुखाइ भएको अवस्थामा र पिप निस्किरहेको अवस्थामा, २० ग्राम चमेलीका पातहरूलाई १०० मिलि तिलको तेलमा उमाल्नुपर्छ। यसलाई छान्नुपर्छ र कानमा १-१ बूँद हाल्नु पर्छ । यसले कान बग्ने समस्या रोक्नमा मद्दत गर्दछ।
५. जिब्रो सुन्निएकोमा चमेलीको फाइदा
यदि जिब्रो सुन्निएको छ भने चमेलीको नयाँ पातहरूलाई पिनेर जिब्रो मा लगाउनु पर्छ। यसले सुन्निएको ठीक गर्न मद्दत गर्छ।
६. मुखका रोगमा चमेलीको सेवन
पञ्चपल्लव (परबल, नीम, जामुन, आप र चमेलीका पात)को काढ़ा बनाएर कुल्ला गर्नाले मुखका रोग जस्तै मुखका छालाहरू र गिजाको समस्या ठीक गर्न सक्छ।
७. पेटमा चुर्ना जुका हुँदा चमेलीको सेवन
पेटमा चुर्ना जुका हुँदा, १० ग्राम चमेलीका पातहरूलाई पीस्नुपर्छ र पानीमा मिसाएर पिउँदा पेटका चुर्ना जुका निस्कन्छन्।
८. पेट दुखेमा चमेलीको प्रयोग
पेट दुखाइबाट राहत पाउनका लागि चमेलीको तेललाई तातो गर्नुपर्छ। यसमा रूई भिजाएर नाइटोमा राख्दा पेटदर्द ठीक हुन्छ।
९. नपुंसकता र चमेली
चमेलीका फूल र पातको रसलाई तेलमा पकाएर यसको मालिस गर्दा नपुंसकता ठीक गर्न मद्दत गर्दछ।
१०. एसीडिटीमा चमेलीको फाइदा
एसीडिटीबाट राहत पाउनका लागि १०-२० मिलि चमेलीको जराको काढ़ा नियमित सेवन गर्दा फाइदा हुन्छ।
११. मासिक धर्मका विकारमा चमेलीको लाभ
चमेलीका २० ग्राम पंचांगलाई आधा लिटर पानीमा उमाल्नुपर्छ। जब काढ़ा चौथाई बाँकी रहन्छ, तब २०-४० मिलि मात्रा लिदा मासिक धर्मका विकारमा फाइदा हुन्छ।
१२. पायल्स मा चमेलीको उपचार
चमेलीका पातहरूको २० मिलि रस र सालधुपको चूर्ण मिलाएर सेवन गर्दा पायल्समा फाइदा हुन्छ।
१३. घाउको उपचारमा चमेली
चमेलीका पातको काढ़ाले घाउलाई धोएर उपचार गर्दा घाउ ठीक हुन्छ।
१४. छालाको रोगमा चमेली
चमेलीको तेल चर्म रोगका लागि चमत्कारिक उपचार हो। यसलाई लगाउँदा चिलाएको र अन्य छालाको रोगहरू चाँडै ठीक हुन्छन्।
चमेली फूलका उपयोगी भाग
चमेली फूलका यी भागहरूलाई प्रयोग गरिन्छ:
- जरा
- पात
- फूल
- पंचांग
- वाष्पबाट तयार गरिएको तेल
चमेली फूलको प्रयोग कसरी गर्ने?
चमेली फूलको प्रयोग गर्दा निम्न मात्रा मा प्रयोग गर्नुपर्छ:
- काढ़ा – ५०-१०० मिलिलिटर
- चूर्ण – १-३ ग्राम/३-५ ग्राम
चमेली फूलको हानि
चमेली फूलको सेवन गर्दा निम्न हानि हुन सक्छ:
- यसको अत्यधिक सेवनले गर्म प्रकृतिका व्यक्तिहरूलाई टाउको दुख्ने समस्या हुन सक्छ। यसका लागि गुलाबको तेल र कपूरको प्रयोग गर्नुपर्छ।
यहाँ चमेली फूलका फाइदा र हानिका बारेमा जानकारी सरल भाषामा प्रस्तुत गरिएको छ, ताकि तपाईं चमेली फूलका औषधीय गुणको पूरा फाइदा लिन सक्नुहोस्। तर, कुनै पनि रोगका लागि चमेली फूलको सेवन गर्नुअघि आयुर्वेदिक चिकित्सकसँग परामर्श गर्न नबिर्सिनुहोस्।
चमेली फूल कहाँ पाइन्छ वा लगाइन्छ ?
चमेली फूलको बोट नेपाल र सम्पूर्ण भारतमा घरहरू, बगैचाहरू र मन्दिरहरूमा सौन्दर्य बढाउनका लागि लगाइन्छ।
निष्कर्ष
चमेली फूल केवल सुगन्धित र सुन्दर फूल होइन, बरु यसका विभिन्न औषधीय लाभहरू पनि छन्। यसको प्रयोगले स्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ, तर उचित मात्रामा प्रयोग गर्नुपर्छ। कुनै पनि स्वास्थ्य समस्याको उपचारका लागि यसको प्रयोग गर्नुअघि एक योग्य आयुर्वेदिक चिकित्सकसँग परामर्श गर्नु आवश्यक छ। चमेली फूलको सांस्कृतिक महत्व र स्वास्थ्य लाभका कारण, यसलाई जीवनको धेरै पाटोमा समाहित गर्न सकिन्छ। यसैले, चमेली फूल एक बहुपरकारका फाइदाका लागि उपयुक्त हुन्छ र यसको संरक्षण र सँगै यसको सही प्रयोग महत्त्वपूर्ण छ।
ReferenceHindi To Nepali Dictionary Words Starting From बो
Bridging Cultures: Daily Use Hindi Sentences in Parties with Nepali Meaning
Daily Hindi Sentences for Kids with Nepali Translations: A Simple Guide
Daily Office Sentences: Essential Hindi-Nepali Translations for Everyday Use
Daily Use Hindi Sentences for Parents with Nepali Meanings: A Guide for Everyday Conversations
Daily Use Hindi Sentences for Students with Nepali Meaning
Essential Daily Sentences for Market Conversations: Hindi to Nepali and Vice-Versa
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-common-cold/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-loss/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-gain/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cholesterol/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cough/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-treatment-for-back-pain/
50 Medicinal Plants of Nepal Highly Liked by Chinese People
Medicinal Plants Of Nepal ! Genetics, Classification, Preservation, and Applications
35 Essential Medicinal Plants for Your Garden! Growing Health: Cultivating Wellness
100 Rare Medicinal Plants of Karnali Nepal! Impossible to Find Other place.
Top 25 Medicinal Plants For Boosting Memory and Treating Alzheimer
Top 15 Expensive Medicinal Plants of Nepal! Numerous Among Them Are Uncommon Globally
Medicinal Plants Of Gorkha Nepal! Top 55 Herbs Used in Traditional Medication
Bartika Eam Rai Top Songs Lyrics & Chords
Nepali Song Lyrics And Chords of Prabesh Kumar Shreshta
Oshin Karki’s Nepali Songs Lyrics And Chords
All Songs Lyrics Of Wangden Sherpa
Sajjan Raj Baidhya Top Songs Lyrics And Chords सज्जन राज बैध्यका गीतहरु
Aani Chhoyeng Drolma Top 10 Songs Lyrics And Chords
Top 10 Ankita Pun Songs with Lyrics and Chords
Strum Along: Top 24 Sushant KC Songs with Lyrics and Chords
Biggest Collection Of Nepali Songs Lyrics and Chords! All Song in One Site
Top Poem Of Madhabh Prashad Ghimire राष्ट्रकवी माधव प्रशाद घिमिरेका कबिताहरु
10 Famous Nepali Poem Of Mahakabi Laxmi Prashad Devkota
Exploring the Literary Legacy: Bhanubhakta Acharya and His Top Ten Poems In Nepali
11 Types of Poetry with Beautiful Short Nepali Poem
Ten Nepali Poems with English Translations for Poetry Enthusiasts Worldwide
