पातालगरुडी Benefits Medicinal Properties Of Patalgarudi

पातालगरुडी (Cocculus hirsutus) एक महत्त्वपूर्ण औषधीय वनस्पति हो, जसको प्रयोग प्राचीन कालदेखि नै आयुर्वेदिक उपचारमा हुँदै आएको छ। यो विशेषगरी उष्णकटिबंधीय तथा उप-उष्णकटिबंधीय क्षेत्रहरूमा पाइन्छ र हिमालयको तलका भूभागहरूमा यसको व्यापक उपस्थिति छ। पश्चिम बंगाल, बिहार, र पंजाबजस्ता भारतका विभिन्न प्रान्तमा पनि यो पाइन्छ। पातालगरुडीलाई परम्परागत रुपमा विभिन्न शारीरिक समस्याहरू, जस्तै सिरदर्द, रतन्धो, दाँतको दुखाईम, झाडापखाला, र ल्यूकोरिया आदिका लागि प्रभावकारी मानिन्छ। यसका पात र जरामा पाइने औषधीय गुणहरूले यसलाई विशेष महत्त्व प्रदान गरेको छ।

पातालगरुडी भन्ने नाम सुन्दा अचम्म लाग्न सक्छ। नेपालमा यसलाई जल जमाउने बुटी, कासे लहरो पनि भनिन्छ। यो लहरो मुख्यतया घरको वरिपरि, ओसिलो छायादार ठाउँमा बढ्दछ। यस लहरोले जमिनमा जल जम्न मद्दत गर्दछ, त्यसैले यसलाई जल जमाउने बुटी पनि भनिन्छ। आयुर्वेदमा यस लहरोका विभिन्न औषधीय गुणहरूको पनि वर्णन गरिएको छ। आउनुहोस्, यसबारे थप जानकारी हेरौं।

पातालगरुडी के हो?

पातालगरुडी लहरो वर्षायाममा धेरै ठाउँमा उम्रिन्छ। यसको पातलाई पिसेर पानीमा राख्दा पानी जम्न थाल्छ, जसले गर्दा यसलाई जल जमाउने बुटी (जलजमनी) भनिन्छ। यसको जराको अन्त्यमा रहेको गानोलाई पानीमा घोटेर पिलाउँदा बान्ता हुने गर्छ, जसले सर्पको विष निकाल्न मद्दत पुर्‍याउँछ। यस कारणले यसलाई पातालगरुडी भनिन्छ।

प्राय पाठा भन्ने जडिबुटिको जरा सङ मिसायर यसको जरालाई प्रयोग गरिन्छ । यो लहरो पाठा भन्ने जडिबुटि जस्तै देखिन्छ, तर यसको पुरानो लहरो मोटो हुन्छ। यसका फलहरू साना, गोलाकार, चिल्लो र बैजनी-कालो रंगका हुन्छन्, काचो अवस्थामा हरियो हुन्छन् भने पाकेपछि कालो वा बैजनी रंगको हुन्छन्। यसको जरा बाङोटिन्ङो , खैरो पहेलो रंगको हुन्छ, र तितो स्वादको हुन्छ।

Table of Contents

पातालगरुडीका विभिन्न भाषामा नामहरू

पातालगरुडीको वनस्पतिक नाम Cocculus hirsutus (Linn.) W.Theob. (कोकुलस हिर्सुटस) Syn-Cocculus villosus DC. Menispermum hirsutum Linn. हो। यसको कुल Menispermaceae (मेनिस्पर्मेसी) हो र अंग्रेजीमा यसलाई Broom creeper भनिन्छ। अन्य भाषामा यसका नामहरू यसप्रकार छन्:

संस्कृत: छिलिहिण्ट, महामूल, पातालगरुड, वत्सादनी, दीर्घवल्ली
हिन्दी: पातालगरुडी, छिरेटा, फरीदबूटी, चिरिहिंटा, छिरहटा, जलजमनी
बङ्गाली: हुएर (Huyer)
नेपाली: पातालगरुडी, जल जमाउने बुटी, कासे लहरो
अंग्रेजी: Ink Berry
फारसी: फरीद बूटी

यसरी, पातालगरुडी विभिन्न नामहरूले विभिन्न भाषामा परिचित छ र यसको औषधीय गुणहरूले यसलाई विशेष स्थान दिएको छ।

पातालगरुडीका औषधीय गुणहरूको बारेमा जानकारी

पातालगरुडीको फाइदाहरू जान्नुभन्दा पहिले यसको औषधीय गुणहरूको ज्ञान लिनु आवश्यक हुन्छ। आउनुहोस्, यसका औषधीय उपयोगबारे जानौं:

टाउको दु:खेको ठीक गर्छ
प्रत्येक दिनको तनावले टाउको दुख्छ भने पातालगरुडीको प्रयोगले चाँडै आराम मिल्न सक्छ। यसको लागि पातालगरुडीको जरा र पात पिसेर टाउकोमा लगाउँदा सिरदर्दबाट आराम मिल्न मद्दत हुन्छ।
रतन्धोमा लाभकारी
पातालगरुडीका पात पकाएर सेवन गर्दा रातमा देख्न नसक्ने समस्या (रतन्धो)मा लाभ मिल्छ।
आँखाका रोगहरूमा राहत
पातालगरुडी पातको रसको गाजल लगाउनले आँखा दुख्ने र रातो हुने समस्या बाट आराम मिल्न सक्छ।
दाँतको दुखाईमा फाइदा
यदि दाँत दुख्छ भने पातालगरुडीको पातको पेस्ट दाँतमा मल्दा चाँडै आराम मिल्न सक्छ।
अजीर्ण वा अपचमा फाइदा
खानपानको अनियमितताले अपच भएको छ भने १-२ ग्राम पातालगरुडीको जराको चूर्णमा अदुवा र चिनी मिसाएर सेवन गर्दा लाभ मिल्छ।
झाडापखालामा लाभदायक
पाचनमा समस्या भई उत्पन्न झाडापखालामा ५ मिलि पातालगरुडी जराको रस सेवन गर्दा लाभ मिल्छ।
ल्यूकोरियामा लाभकारी
पातालगरुडीको नयाँ पातको काढा बनाइ चिनी मिसाएर सेवन गर्दा ल्यूकोरियामा फाइदा हुन्छ।
गोनोरियामा लाभदायक
५ मिलि पातालगरुडी पातको रस दहीसँग सेवन गर्दा गोनोरियामा लाभ मिल्छ।
स्वप्नदोषको उपचारमा लाभदायक
पातालगरुडी पातको चूर्ण घिउमा भुटेको हर्रोको चूर्ण मिसाएर दैनिक सेवन गर्दा स्वप्नदोषमा लाभ मिल्छ।
जोर्निको दुखाइ वा आमवातको दर्दमा आराम
जोर्निको दुखाइ को पीडामा पातालगरुडीको जरा र पिप्पलीको मिश्रण सेवन गर्दा राहत मिल्छ।
छाला सम्बन्धी समस्यामा उपयोगी
पातालगरुडी पातको रसको लेपले छाला चिलाउने, घाउ तथा पोल्न बाट राहत मिल्न मद्दत गर्छ।
क्षयरोगको उपचारमा लाभदायक
पातालगरुडी पातको रस तेलमा पकाएर प्रयोग गर्दा क्षयरोगमा फाइदा मिल्छ।
रक्सी र भाङको लत छुटाउन सहायक
पातालगरुडीको चूर्ण दैनिक सेवन गर्दा रक्सी र भाङको लत छुटाउन मद्दत मिल्छ।
पेट दुखाईमा आराम
पातालगरुडी र बोक्सी काँडा (लताकरन्ज) को बिउको चूर्ण सँग मिलाएर सेवन गर्दा पेट दुखाईमा राहत मिल्न सक्छ।
सर्पदंशमा लाभकारी
पातालगरुडीको जरा पानीमा घोटेर नाकमा राख्दा र पातको रस नीमको रससँग मिसाएर सेवन गर्दा विषको असर कम गर्न मद्दत मिल्छ।

पातालगरुडीलाई आयुर्वेदिक औषधिका रूपमा विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरूमा उपयोग गर्न सकिन्छ।

पातालगरुडीका उपयोगी भागहरू

आयुर्वेद अनुसार पातालगरुडीका औषधीय गुणहरू यसका निम्न भागहरू प्रयोग गर्दा सबैभन्दा धेरै पाइन्छ:

पात
जरा

पातालगरुडीको प्रयोग कसरी गर्ने

यदि कुनै विशेष रोगको घरेलु उपचार गर्न पातालगरुडीको प्रयोग गर्न चाहनुहुन्छ भने, आयुर्वेदिक चिकित्सकको सल्लाह अनुसार मात्र प्रयोग गर्नु उचित हुन्छ। चिकित्सकको सल्लाह अनुसार २-४ ग्राम चूर्ण लिन सकिन्छ।

पातालगरुडी कहाँ पाइन्छ वा उब्जाइन्छ

नेपालमा यो उष्णकटिबंधीय र उप-उष्णकटिबंधीय सामान्य क्षेत्रहरूमा, मुख्यतया हिमालयको तल्लो भूभाग, पाईन्छ भने भारतमा पश्चिम बंगाल, बिहार, र पंजाबमा पाइन्छ।

अन्य जानकारी

पातालगरुडीका विभिन्न भागहरू – पात, जरा, र काण्ड – औषधीय गुणले भरिपूर्ण छन्।

निष्कर्ष

पातालगरुडी एक बहुउपयोगी औषधीय वनस्पति हो, जसको विभिन्न भागहरूले रोग-निवारणमा योगदान पुर्‍याउँछन्। यसलाई सही परामर्श र उचित मात्रामा प्रयोग गर्दा यो प्राकृतिक औषधिका रूपमा प्रभावकारी साबित हुन सक्छ। आयुर्वेदिक चिकित्सा प्रणालीमा यसको गहिरो अध्ययन र उपयोगले देखाउँछ कि पातालगरुडीले परम्परागत उपचारमा मात्र नभई आधुनिक स्वास्थ्य समस्याहरूको उपचारमा पनि सघाउन सक्छ।

Reference

Hindi To Nepali Dictionary Words Starting From बो

100 Common Nepali Slang Words with Hindi Translation: A Fun Guide to Understanding Nepali Conversations

Bridging Cultures: Daily Use Hindi Sentences in Parties with Nepali Meaning

Daily Hindi Sentences for Kids with Nepali Translations: A Simple Guide

Daily Office Sentences: Essential Hindi-Nepali Translations for Everyday Use

Daily Use Hindi Sentences for Parents with Nepali Meanings: A Guide for Everyday Conversations

Daily Use Hindi Sentences for Students with Nepali Meaning

Essential Daily Sentences for Market Conversations: Hindi to Nepali and Vice-Versa

find word you want

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-common-cold/

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-loss/