आजको जीवनशैली र खानपानका कारण मुटु रोगहरू विश्वभर बढिरहेका छन्। अत्यधिक चिल्लो खाना, मानसिक तनाव, अनियमित निद्रा र व्यायामको कमी जस्ता समस्याहरूले मुटुलाई धेरै दबाब पुर्याउँछन्। मुटु स्वास्थ्यको महत्त्व बुझ्न र यसलाई बचाउनका लागि विभिन्न उपायहरू अपनाउन आवश्यक छ। आयुर्वेदिक चिकित्सा प्रणालीले शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यको लागि प्राकृतिक उपायहरू प्रदान गर्दछ। आयुर्वेदमा मुटुको स्वास्थ्यलाई मजबुत बनाउनका लागि विशेष जडीबुटीहरू र औषधिहरूको प्रयोग गरिन्छ, जसले कोलेस्ट्रोलको स्तर नियन्त्रण गर्न, रक्तचाप घटाउन र मुटुलाई बलियो बनाउन मद्दत पुर्याउँछ।
1. कम्तीमा सात घण्टा सुत्नुहोस्
हरेक रात कम्तीमा सात घण्टा सुत्न महत्त्वपूर्ण छ। तपाईंले यदि कडा मेहनत गर्नुभएको छ भने, आठ घण्टा सुत्न सक्नुहुन्छ। यदि तपाईंको निद्रा बिग्रिएको छ भने, तपाईंको शरीरको कार्यप्रणालीमा असर पर्न सक्छ र मधुमेह हुने सम्भावना बढ्न सक्छ। निद्राको कमीले तपाईंका धमनीहरूमा क्याल्सियमको निक्षेपणको खतरा बढाउँछ, जसले तपाईंको धमनीलाई बर्बाद बनाउनेछ।
2. आफ्नो रक्तचाप जान्नुहोस्
रक्तचापको जानकारी धेरै महत्त्वपूर्ण छ। उच्च रक्तचापले तपाईंका धमनीहरूलाई कमजोर बनाउँछ। 120/80 देखि 130/85 सम्मको रक्तचापलाई उच्च मानिदैन। तपाईंको रक्तचापलाई नियन्त्रणमा राख्नु भनेको तपाईंको शरीरलाई स्वस्थ राख्नु हो। यसका लागि व्यायाम गर्नु, मोटोपन घटाउनु, र तनाव कम गर्ने उपायहरू अपनाउनु राम्रो हुन्छ।
3. धूम्रपान नगर्नुहोस् र धुम्रपान गर्नेहरु बाट टाढा रहनुहोस
धूम्रपानले मुटुलाई असर गर्दछ। त्यसैले तपाईंलाई धूम्रपान नगर्नु राम्रो हुन्छ। यसको साथै, अरुले पिउने धूम्रपानले तपाईंलाई पनि उस्तै असर पुर्याउँछ। धूम्रपान गर्ने व्यक्तिहरूसँग एक घण्टा बसेकोले दिनमा दुईदेखि चार वटा सिगरेट पिउनुजस्तै हुन्छ। धूम्रपान मुटु रोगको कारण पनि हो।
4. दैनिक ३० मिनेट हिँड्नुहोस्
व्यायामले मानिसको आयु बढाउन मद्दत गर्दछ। यसका साथै, व्यायामले मुटुलाई हरेक दिन ठीकसँग काम गर्न मद्दत पुर्याउँछ। यसले शरीरमा उमेरको असर देखिन दिन्न र प्रत्यक्ष लाभ दिन्छ। तपाईंको स्वास्थ्यको ख्याल राख्नु महत्त्वपूर्ण छ त्यसैले तपाईं हरेक दिन कम्तीमा ३० मिनेट हिँड्नुहोस्।
5. हप्तामा एकपटक माछा खानुहोस्
माछामा पाइने ‘ओमेगा-३’ तेलले मुटु र धमनीलाई सफा राख्न मद्दत गर्दछ। अनुसन्धानले देखाएको छ कि यसमा पाइने प्रोटिनले मानव मुटुलाई सबैभन्दा बढी फाइदा पुर्याउँछ।
6. सन्तुष्ट हुन सिक्नुहोस्
तपाईंले कहिल्यै आर्थिक कारणले मानसिक तनाव लिनु हुँदैन। तनावले न केवल मानिसको निद्रामा समस्या ल्याउँछ, यसले मुटुको कार्यप्रणालीलाई पनि बिगार्दछ।
7. दाँत सफा गर्नुहोस्
दात र गिजाको रोगले कहिलेकाहीं मुटुघात निम्त्याउन सक्छ। त्यसैले तपाईंको दन्त स्वास्थ्यको ख्याल राख्नाले तपाईंको मुटुलाई पनि सुरक्षित राख्न मद्दत पुर्याउँछ।
8. फलफूल र सागपात खानुहोस्
फलफूल र सागपातमा पाइने भिटामिन र खनिजले मुटुलाई स्वस्थ राख्नमा सहयोग पुर्याउँछ। यस्ता खाद्य पदार्थहरू मुटुका लागि प्राकृतिक सुरक्षाको रूपमा काम गर्दछन्।
9. नियमित चेकअप गर्नुहोस्
स्वास्थ्य जाँचका लागि नियमित रूपमा अस्पताल जानुहोस्। यो तपाईंको मुटुको स्थिती र अन्य स्वास्थ्य समस्याहरूको पहिचान गर्न महत्त्वपूर्ण छ। समय-समयमा जाँच गर्दा समस्या चाँडै थाहा पाउन सकिन्छ र उपचार गर्न सकिन्छ।
10. पर्याप्त पानी पिउनुहोस्
पानी शरीरको लागि अत्यन्त महत्त्वपूर्ण हुन्छ। यसले रक्त परिसंचरणलाई राम्रो बनाउँछ र मुटुको काममा मद्दत गर्दछ। त्यसैले तपाईंलाई दिनभरि पर्याप्त पानी पिउन महत्त्वपूर्ण छ।
11. तनाव कम गर्ने उपायहरू अपनाउनुहोस्
तनावको उच्च स्तरले मुटुको स्वास्थ्यमा नकारात्मक प्रभाव पार्छ। योग, ध्यान, र गहिरो श्वासप्रश्वास अभ्यासले तनावलाई कम गर्न मद्दत गर्दछ। यसले मुटुलाई स्वस्थ राख्न सहयोग पुर्याउँछ।
12. स्वस्थ तौल कायम राख्नुहोस्
मोटो हुनु मुटुका लागि खतरा हो। स्वस्थ तौल राख्नका लागि नियमित व्यायाम र सन्तुलित आहारको पालना गर्नु महत्त्वपूर्ण छ।
13. अल्कोहलको सेवन घटाउनुहोस्
अत्यधिक मद्यपान मुटु रोगको कारण बन्न सक्छ। यसले रक्तचाप बढाउँछ र मुटुमा नकरात्मक असर पुर्याउँछ। त्यसैले मद्यपानको मात्रा सीमित राख्नु राम्रो हुन्छ।
14. पर्याप्त आराम गर्नुहोस्
सुत्ने समयमा शरीरलाई विश्राम दिनु महत्त्वपूर्ण छ। पर्याप्त विश्रामले तपाईंको मुटुलाई स्वस्थ राख्नमा मद्दत गर्दछ र समग्र स्वास्थ्यलाई पनि सुदृढ बनाउँछ।
15. सकारात्मक सोच राख्नुहोस्
सकारात्मक सोचले मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्यमा मद्दत गर्दछ। यसले तनाव कम गर्न र मुटुलाई स्वस्थ राख्न मद्दत पुर्याउँछ।
यि उपायहरूको पालना गरेर तपाईंले आफ्नो मुटुको स्वास्थ्यमा राम्रो सुधार ल्याउन सक्नुहुन्छ। स्वस्थ जीवनशैली अपनाउनाले तपाईंको मुटुलाई दीर्घायु र स्वस्थ राख्न मद्दत गर्दछ।
मुटु रोगको लागि आयुर्वेदिक औषधीहरु
आयुर्वेदिक औषधिहरू जुस, चूर्ण, अर्क, गोली, काढा आदि रूपमा उपलब्ध छन्। यी औषधिहरूको प्रयोगले कोलेस्ट्रोलको स्तरलाई नियन्त्रण गरेर मुटु रोगको सम्भावनालाई कम गर्न मद्दत पुर्याउँछ। केही सामान्य आयुर्वेदिक औषधिहरू वा औषधिहरूको मिश्रण, जस्तै अश्वगंधा र अन्य जडीबुटीहरू, मुटु रोगमा प्रयोग गरिन्छ। यस लेखमा हामी आयुर्वेदिक औषधिहरूको बारेमा विस्तृत रूपमा छलफल गर्नेछौं र ती औषधिहरूका लाभ के के छन् भन्ने कुरा पनि जान्नेछौं।
१. गुग्गुलु (Guggulu)
गुग्गुलु एक प्रकारको वृक्ष “Commiphora Mukul” बाट प्राप्त गरिन्छ। यो आयुर्वेदिक औषधि बनाउनको लागि सदियाँदेखि प्रयोग हुँदै आएको छ। गुग्गुलु उच्च कोलेस्ट्रोलको स्तर घटाउनमा लाभकारी मानिन्छ। यसले केवल LDL (खराब कोलेस्ट्रोल) घटाउन मात्र होइन, उच्च-घनत्व लिपोप्रोटिन (HDL) नामक राम्रो कोलेस्ट्रोलको स्तरलाई बढाउन मद्दत गर्दछ, जसले मुटु रोगको जोखिम घटाउन सक्छ। यसले कोलेस्ट्रोल घटाउने उपायको रूपमा निकै प्रभावकारी काम गर्दछ।
२. अर्जुनारिष्ट (Arjunarishta)
अर्जुनारिष्ट एक हर्बल टोनिक हो, जसले मुटु स्वास्थ्यलाई सुधार्नका लागि उपयोग गर्न सकिन्छ। यसको नियमित सेवनले कोलेस्ट्रोल र रक्तचापको स्तर घटाउँछ। अनुसन्धानले देखाएको छ कि अर्जुनारिष्टलाई एक महिना लगातार सेवन गर्दा HDL स्तर बढ्ने र LDL स्तर घट्ने देखिएको छ। यसमा धेरै एन्टिअक्सिडेन्ट्स पाईन्छ, जसले मुटुलाई मुक्त कणबाट हुने क्षति बाट सुरक्षा पुर्याउँछ।
३. पुष्कर्मूल (Pushkarmool)
पुष्कर्मूल एक महत्वपूर्ण आयुर्वेदिक औषधि हो, जसले मुटु स्वास्थ्यलाई मद्दत पुर्याउँछ। यसको प्रयोगबाट उच्च कोलेस्ट्रोलको स्तर घटाउन मद्दत हुन्छ। यो जुस, चूर्ण, गोली, अर्क, आदि स्वरूपमा उपलब्ध छ।
४. लसुन (Lasuna)
लसुन आयुर्वेदिक औषधिको रूपमा गोलीको रूपमा पाइन्छ। यसले मुटु स्वास्थ्यलाई सुधार्न मद्दत पुर्याउँछ र हानिकारक कोलेस्ट्रोलको स्तर घटाउँछ। लसुनले रगतमा थेक्ला हरूको निर्माण रोक्नमा पनि मद्दत गर्छ, जसले धमनीहरूमा रगतको प्रवाहलाई बाधा पुर्याउँछ। यसमा रहेका एन्टिअक्सिडेन्ट्सले पनि मुटुलाई फ्री रेडिकलबाट हुने क्षति बाट बचाउँछन्।
५. अमला रसायन (Amalaki Rasayana)
अमला वा आँवला आयुर्वेदमा अत्यन्तै प्रसिद्ध जडीबुटी हो। यसले कोलेस्ट्रोलको स्तरलाई सामान्य राख्न मद्दत गर्दछ। अमला भिटामिन C को उत्तम स्रोत हो, जसले धमनीहरूलाई मजबुत बनाउन मद्दत गर्दछ। यसको सेवनले मुटुलाई राम्रोसँग काम गर्न मद्दत पुर्याउँछ। यसमा रहेका एन्टिअक्सिडेन्ट्स मुटुको लागि फाइदाजनक छन्।
६. जटामसी (Jatamansi)
जटामसी हिमाली जडीबुटी हो। यसलाई औषधि र न्यूट्रास्युटिकल्स मा प्रयोग गरिन्छ। यसको प्रयोग मानसिक कमजोरी, मिर्गी, हिस्टेरिया जस्ता समस्याहरूमा पनि गरिन्छ। जटामांसीले मुटुसँग सम्बन्धित समस्याहरू जस्तै कार्डियाक अरेस्टबाट पनि रक्षा गर्न मद्दत पुर्याउँछ।
७. मोरिंगा (Moringa)
मोरिंगा, जसलाई ड्रमस्टिकका पातहरू पनि भनिन्छ, कोलेस्ट्रोल घटाउने गुण भएका हुन्छन। मोरिंगा अर्कमा रहेका शक्तिशाली एन्टिअक्सिडेन्ट्सले मुटुमा हुने क्षति रोक्न मद्दत गर्दछ र स्वस्थ मुटुलाई कायम राख्न मद्दत पुर्याउँछ।
८. आलस (Flaxseed)
केही अध्ययनहरूले देखाएका छन् कि आलस र यसको तेलमा पाइने अल्फा-लिनोलेनिक एसिडले मुटु रोग भएका व्यक्तिहरूलाई फाइदा पुर्याउन सक्छ। प्रारम्भिक अनुसन्धानले देखाएको छ कि आलसले उच्च रक्तचाप घटाउन मद्दत गर्न सक्छ, जसले मुटु रोगमा भूमिका खेल्छ।
९. अमला (Amla)
अमला, जसलाई आँवला भनिन्छ, ग्यास्ट्रोपोटेक्टिव, एन्टिअक्सिडेन्ट र एनाल्जेसिक गुणहरूले भरिपूर्ण छ। प्राचीन अमला लिवर, मुटु, पेटका अल्सर, मधुमेह र अन्य धेरै समस्याहरूमा उपयोगी मानिन्छ। यसले शरीरको प्रतिरक्षा प्रणालीलाई मजबुत बनाउँछ र रक्तको कोलेस्ट्रोलको स्तर घटाउँछ, जसले मुटुलाई स्वस्थ राख्न मद्दत पुर्याउँछ।
१०. अन्य आयुर्वेदिक औषधिहरू
मुटु रोगको जोखिम घटाउनका लागि निम्नलिखित आयुर्वेदिक औषधिहरू पनि डाक्टरको सल्लाह अनुसार सेवन गर्न सकिन्छ:
- बाला (Sida cordifolia Linn.)
- नागबाला (Cida humilis Linn.)
- अदुवा (Zingiber officinale Rosc.)
- पिप्पली (Piper longum Linn.)
- यष्टिमधु (Glycerhiza glabra Linn.)
- हरितकी (Terminalia chebula Retz.)
- दशमूल
निष्कर्ष
आयुर्वेदिक औषधिहरू मुटु स्वास्थ्यका लागि लाभकारी छन्। यी औषधिहरूको सेवनले कोलेस्ट्रोलको स्तरलाई नियन्त्रण गर्न, रक्तचाप घटाउन, र मुटुलाई स्वस्थ राख्न मद्दत गर्दछ। यदि तपाईंलाई मुटु रोगको समस्या छ भने, आयुर्वेदिक औषधिहरूको प्रयोगले तपाईंको स्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव पुर्याउन सक्छ। तथापि, कुनै पनि औषधिको प्रयोग गर्नु अघि चिकित्सकको सल्लाह लिनु महत्त्वपूर्ण छ।
मुटुलाई स्वस्थ राख्नका लागि जीवनशैलीमा परिवर्तन र नियमित व्यायामको महत्त्व अत्यन्तै छ। आयुर्वेदिक औषधिहरू जस्तै अश्वगंधा, गुग्गुलु, अर्जुनारिष्ट, लसुन र अमला मुटु स्वास्थ्यका लागि लाभकारी छन्। यी औषधिहरूले मुटुलाई प्राकृतिक तरिकाले सुदृढ गर्न मद्दत पुर्याउँछन्। यदि मुटु रोगको जोखिम घटाउन चाहनुहुन्छ भने, सन्तुलित आहार, नियमित व्यायाम र आयुर्वेदिक उपचारहरूको प्रयोग गर्दा तपाईंको मुटुलाई स्वस्थ राख्न सकिन्छ। मुटु स्वास्थ्यका लागि ध्यान राख्नु महत्त्वपूर्ण छ, र आयुर्वेदिक उपचारले यसमा सकारात्मक प्रभाव पुर्याउन सक्छ।
