छिन्के झार, जसलाई हिन्दिमा नकछिकनी र वैज्ञानिक नाम Centipeda minima (Linn.) A.Br. Aschers. र पूर्वी नाम Centipeda orbicularis Lour. द्वारा पनि चिनिन्छ, एक प्रकारको वनस्पति हो जसलाई प्रायः औषधीय गुण भएका जडिबुटिको रूपमा प्रयोग गरिन्छ। यो वनस्पति मुख्यत: दक्षिण एशियामा पाइन्छ, विशेष गरी नेपाल, भारत, बंगलादेश, श्रीलङ्का र म्यांमार जस्ता क्षेत्रमा यसको व्यापक वितरण देखिन्छ। छिन्के झारको पात हरू साना र गोलो आकारका हुन्छन्। यसको फूलहरु सामान्यतया सेतो वा हल्का पहेँलो रङ्गका हुन्छन्, र यो प्रायः गहिरो माटो र दलदलजस्ता स्थानमा बढ्छ।
Centipeda minima का वनस्पतिक गुणहरूले यसलाई आयुर्वेद र पारम्परिक औषधि प्रणालीमा महत्त्वपूर्ण स्थान दिइएको छ। यो प्रजाति अनेकौं स्वास्थ्य समस्याहरूका लागि प्रयोग गरिन्छ, जसमा मुख्य रूपमा पाचन समस्याहरू, निन्द्रा नलाग्नाको समस्याहरु, र किटाणु भाइरसहरूको संक्रमणसँग जुझ्नका लागि यसको औषधीय प्रयोग महत्वपूर्ण मानिन्छ।
छिन्के झार नामले के हो भन्ने थाहा पाउन सकिन्छ। यो झारलाई सुँघ्नेबित्तिकै हाच्छिउँ आउन थाल्छ। विशेषगरी आदिवासी समुदायहरू बसोबास गर्ने क्षेत्रमा पाइने यो झारले नजिक गएर सुँघ्नासाथ नाकबाट हाच्छिउँ उत्पन्न गर्छ। तर यस बाहेक पनि छिन्के झारलाई आयुर्वेदिक औषधिका रूपमा पनि प्रयोग गरिन्छ।
छिन्के झार के हो?
छिन्के झार चिसो र ओसिलो भूमि वा ठाउँमा पाइन्छ । यसको पात र फूलहरू मिचेर सुँघ्दा हाच्छिउँ आउने गर्दछ। यसका दुई किसिमका प्रजातिहरू छन्। यो जमिनमा फैलिने, सानो र शाखा प्रशाखायुक्त र झुस भएको झार हो। यसको हाँगा जमिनमा फैलिएका हुन्छन्।
विभिन्न भाषामा छिन्के झारको नाम
छिन्के झारको वनस्पतिक नाम Centipeda minima (Linn.) A.Br. Aschers. हो। यसलाई अंग्रेजीमा Sneeze wort भनिन्छ। अन्य भाषामा यसलाई निम्न नामले चिनिन्छ:
- संस्कृत: छिक्कनी, क्षवक, तीक्ष्णा, छिक्किका, घाणदु
- नेपाली: छिन्के झार (Chhiunke Jhaar). छिऊँके झार Chhiuke Jhaar / हाच्छिउँ झार Hachhiu Jhaar / नाक छिकानी Naak Chhikaani
- अंग्रेजी: Spreading sneezeweed
- Hindi-नकछिकनी, छिकनी, पच्चिटी;
- Urdu-नकछिकनी (Nakachikani);
- Arbi-अफकर (Afkar), उफ्फरकाकुडुश (Uffarkakudush);
- Persian-गावेजहाँ (Gawejahan)।
छिन्के झारका औषधीय गुणहरू
छिन्के झारमा औषधीय गुणहरूको बारेमा बुझ्न यसमा पाइने गुणहरूको अध्ययन गर्नु आवश्यक छ।
ReferenceHindi To Nepali Dictionary Words Starting From बो
Bridging Cultures: Daily Use Hindi Sentences in Parties with Nepali Meaning
Daily Hindi Sentences for Kids with Nepali Translations: A Simple Guide
Daily Office Sentences: Essential Hindi-Nepali Translations for Everyday Use
Daily Use Hindi Sentences for Parents with Nepali Meanings: A Guide for Everyday Conversations
Daily Use Hindi Sentences for Students with Nepali Meaning
Essential Daily Sentences for Market Conversations: Hindi to Nepali and Vice-Versa
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-common-cold/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-loss/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-gain/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cholesterol/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cough/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-treatment-for-back-pain/
50 Medicinal Plants of Nepal Highly Liked by Chinese People
Medicinal Plants Of Nepal ! Genetics, Classification, Preservation, and Applications
35 Essential Medicinal Plants for Your Garden! Growing Health: Cultivating Wellness
100 Rare Medicinal Plants of Karnali Nepal! Impossible to Find Other place.
Top 25 Medicinal Plants For Boosting Memory and Treating Alzheimer
Top 15 Expensive Medicinal Plants of Nepal! Numerous Among Them Are Uncommon Globally
Medicinal Plants Of Gorkha Nepal! Top 55 Herbs Used in Traditional Medication
Bartika Eam Rai Top Songs Lyrics & Chords
Nepali Song Lyrics And Chords of Prabesh Kumar Shreshta
Oshin Karki’s Nepali Songs Lyrics And Chords
All Songs Lyrics Of Wangden Sherpa
Sajjan Raj Baidhya Top Songs Lyrics And Chords सज्जन राज बैध्यका गीतहरु
Aani Chhoyeng Drolma Top 10 Songs Lyrics And Chords
Top 10 Ankita Pun Songs with Lyrics and Chords
Strum Along: Top 24 Sushant KC Songs with Lyrics and Chords
Biggest Collection Of Nepali Songs Lyrics and Chords! All Song in One Site
Top Poem Of Madhabh Prashad Ghimire राष्ट्रकवी माधव प्रशाद घिमिरेका कबिताहरु
10 Famous Nepali Poem Of Mahakabi Laxmi Prashad Devkota
Exploring the Literary Legacy: Bhanubhakta Acharya and His Top Ten Poems In Nepali
11 Types of Poetry with Beautiful Short Nepali Poem
Ten Nepali Poems with English Translations for Poetry Enthusiasts Worldwide
The History of Nepali Poem And Famous Poets of Nepal
यो झार तीतो, तातो, कफवात हटाउने, पाचन शक्ति बढाउने र घाउ निको पार्न मद्दत गर्ने गुणले भरिपूर्ण छ। यसले पाचन समस्यामा सुधार ल्याउने, रुचि बढाउने, र पित्तसम्बन्धी समस्याहरूलाई कम गर्ने गर्दछ।
छिन्के झार कुष्ठ, कीरा, श्वासप्रश्वाससम्बन्धी रोग, खोकी, विष, छाला रोग, रक्तसम्बन्धी समस्या, अर्श (पायल्स), अरुचि, प्रतिश्याय, र विभिन्न प्रकारका रोगहरूमा लाभदायक मानिन्छ।
यसका पातहरू भोक जगाउने, कीरानाशक, एन्टिसेप्टिक, कफ घटाउने, वात सन्तुलन गर्ने र बान्ता गराउने गुणले युक्त छन्। यो नाकसम्बन्धी रोग, जोर्नीको दुखाइ, कान दुखाइ, घाँटी दुखाइ, सुन्निने तथा बाडुली हटाउन प्रयोग हुन्छ।
यसका बियाँहरू पनि सिरदर्द, प्रतिश्याय तथा कीरानाशक उपचारमा लाभदायक हुन्छन्।
छिन्के झारका फाइदाहरू र उपयोग
छिन्के झारका अनगिन्ती फाइदाहरू छन्। यसले विभिन्न रोगहरूको उपचारमा लाभ पुर्याउँछ। थप जानकारीका लागि पढ्नुस् –
आँखाको समस्यामा छिन्के झार
छिन्के झारको पञ्चाङ्गको काढा बनाएर आँखालाई धोएमा आँखाको इन्फेक्सन (कन्जक्टिवाइटिस) मा राहत मिल्छ।
टाउको दुखाई कम गर्न
कामको तनावले टाउको दुखेमा छिन्के झारको फूलको रसलाई नाकबाट सुँघ्नाले टाउको दुखाई तथा रुघाखोकीमा राहत मिल्छ।
नाक सम्बन्धी समस्यामा छिन्के झार
नाकका रोगहरूको उपचारमा छिन्के झारको प्रयोग फाइदाजनक छ। छिन्के झार र काफलको चूर्णलाई सुँघ्नाले नाकका समस्याहरूमा आराम मिल्छ। तर धेरै सुँघ्न हुँदैन, नत्र हाच्छिउँ धेरै आउछ।
दाँत दुखाईमा छिन्के झार
दाँत दुखेमा छिन्के झारलाई पिसेर दाँतमा रगड्नाले दुखाईमा आराम मिल्छ। छिन्के झारको पात पिसेर गोली बनाएर दाँतमा राख्दा दाँतको पीडाबाट छुटकारा पाइन्छ।
खोकीको उपचारमा छिन्के झार
खोकी र ज्वरोको समस्यामा अशोकको बीज, छिन्के झार, भ्याभिदङ्ग, चुत्रो , पैयु र नुन मिलाएर बनाइएको घिउ खाने वा बाख्राको दूधसँग प्रयोग गर्दा खोकीको समस्या कम हुन्छ।
झाडापखाला रोक्न
यदि खानपानको गडबडीले झाडापखाला लागेमा छिन्के झार, घिउ र तेल मिलाएर पिउँदा राहत पाइन्छ। साथै, पिप्पली, सेलरी साग र दतिवनलाई मिलाएर बनाइएको चूर्ण (२-३ ग्राम) अम्ल द्रव (काँजी) वा मनतातो पानीसँग सेवन गर्दा झाडापखालामा आराम मिल्छ।
अपचको समस्यामा छिन्के झार
यदि पाचन कमजोर छ भने १-३ ग्राम छिन्के झारको बीज चूर्णमा सक्खर मिलाएर सेवन गर्दा खाना नपच्ने र भोक नलाग्ने समस्यामा लाभ हुन्छ।
महिनावारीको समस्यामा फाइदाजनक
मासिक धर्मको समस्यामा १-३ ग्राम छिन्के झारको पातको चूर्णमा मिश्री मिलाएर सेवन गर्दा फियो बढ्ने र अन्य समस्यामा राहत पाइन्छ।
छालाका रोगहरूमा लाभदायक
छालाका विभिन्न रोगहरूको उपचारमा छिन्के झार प्रयोग गरिन्छ। छिन्के झारको पञ्चाङ्गलाई तिलको तेलमा पकाएर, छानेर छालामा लगाउँदा छालाका समस्याहरूमा सुधार आउँछ।
दुखाई कम गर्न छिन्के झार
छिन्के झारको पञ्चाङ्गलाई पिसेर शरीरमा चोट लागेको ठाउँमा लगाउँदा दुखाईमा राहत मिल्छ।
छिन्के झारका उपयोगी भागहरू
आयुर्वेदका अनुसार छिन्के झारका औषधीय गुण यसको निम्न भागहरू प्रयोग गर्दा सबैभन्दा बढी पाइन्छः
- पात
- बीउ
- पञ्चाङ्ग
छिन्के झार कसरी प्रयोग गर्ने
यदि तपाईँ कुनै विशेष रोगको घरेलु उपचारका लागि छिन्के झार प्रयोग गर्न चाहनुहुन्छ भने कुनै आयुर्वेदिक चिकित्सकको सल्लाह अनुसार मात्र यसको प्रयोग गर्नुहोस्। चिकित्सकको सल्लाह अनुसार दिनको १-३ ग्राम चूर्ण सेवन गर्न सकिन्छ।
छिन्के झार कहाँ पाइन्छ वा उब्जाइन्छ
नेपालका सबैजसो ठाउँ, विशेष गरी जहाँको भूमि ओसिलो ठाउँमा यो सजिलैसँग उम्रन सक्छ।
निष्कर्ष:
छिन्के झार (Centipeda minima) प्राकृतिक उपचार प्रणालीमा महत्वपूर्ण वनस्पति मानिन्छ र यसका औषधीय गुणहरूले यसलाई विभिन्न रोगहरूको उपचारमा प्रयोग गर्न योग्य बनाएको छ। यसको प्रयोग विशेष गरी पाचन प्रणालीसँग सम्बन्धित समस्याहरूको उपचारमा, र शरीरमा भएका किटाणु र संक्रमणको नियन्त्रणमा प्रभावकारी देखिएको छ। यसका अतिरिक्त, यो पौष्टिक गुणका लागि पनि महत्वपूर्ण छ, जसले शरीरलाई ताजगी र ऊर्जा प्रदान गर्न मद्दत गर्दछ। यद्यपि यसका वैज्ञानिक अध्ययन अझै जारी छन्, यसको औषधीय उपयोगका बारेमा थप अनुसन्धानको आवश्यकता छ ताकि यसको सम्पूर्ण गुणहरू र सम्भावित प्रयोगहरूको सही मूल्याङ्कन गर्न सकियोस्। यस वनस्पतिको सही र वैज्ञानिक प्रयोगले आयुर्वेद र आधुनिक चिकित्सा प्रणालीमा नयाँ उपचार विकल्पहरूको अवसर प्रदान गर्न सक्छ।
