धुकुरे झार, जसलाई पित्तपापड़ा पनि भनिन्छ, नेपालको पहाडी र समथर क्षेत्रमा पाइने एउटा आयुर्वेदिक औषधीय वनस्पति हो। विशेषगरी खेतीका क्षेत्रमा स्वाभाविक रूपमा बढ्ने गर्छ। परम्परागत आयुर्वेदिक चिकित्सा प्रणालीमा धुकुरे झारको पात, जरा, काण्ड, र बिउलाई औषधीय गुणहरूको लागि प्रयोग गरिन्छ। यसको रस, काढा, र चूर्णले पेटका गडबडी, ज्वरो, पायल्स, मर्केको, झाडापखाला, र इन्फ्ल्यामेसनजस्ता विभिन्न स्वास्थ्य समस्यामा उपयोगी मानिन्छ। यसलाई विभिन्न रोगको लक्षणको राहतका लागि जानीएको छ र परम्परागत नेपाली चिकित्सा प्रणालीमा यसको महत्व रहेको छ।
धुकुरे झार (Dhukure) गहुँ र चनाको बारीमा आफैँ उम्रिने एउटा झार हो। ग्रामीण क्षेत्रमा यो झारलाई धेरै रोगहरूको घरेलु उपचारको रूपमा प्रयोग गरिन्छ। आयुर्वेदिक ग्रन्थ चरक-संहितामा पनि धुकुरे झार को काढ़ा र चूर्णलाई ज्वरोको आयुर्वेदिक औषधिका रूपमा मानिएको छ। धेरै ठाउँमा यसलाई पर्पट भनेर पनि चिनिन्छ। यो लेखमा हामी तपाईंलाई धुकुरे झार को फाइदा, औषधीय गुण र यसको प्रयोगबारे विस्तृत जानकारी दिँदैछौँ।
धुकुरे झार के हो?
गहुँको खेतमा पाइने यो सानो बोटको लम्बाई ५-२० से.मी. बीचमा हुन्छ। यसको पात सानो आकारको हुन्छन् र यसको फूलहरूको रंग रातो र नीलो हुन्छ। जाडोको मौसममा यो गहुँका खेतहरूमा बढी पाइन्छ। आयुर्वेदिक चिकित्सा पद्धतिमा पित्त वा वातको प्रभावले आउने ज्वरोमा यसलाई राहत दिने औषधिको रूपमा प्रयोग गरिन्छ। पर्पटका सन्दर्भमा भनिएको छ– “एक पर्पट श्रेष्ठ पित्त ज्वर विनाशन,” अर्थात् पर्पट पित्तज्वरको सर्वोत्तम औषधि हो।
धुकुरे झार को अन्य भाषामा नाम
धुकुरे झार को वानस्पतिक नाम Fumaria indica (Haussk.) Pugsley हो र यो Fumariaceae कुलको बिरुवा हो। अन्य भाषामा यसलाई निम्न नामले पनि चिनिन्छ।
• अंग्रेजी : फ्यूमवर्ट (Fumewort)
• संस्कृत : पर्पट, वरतिक्त, रेणु, सूक्ष्मपत्र
• उर्दू : शात्रा (Shadhtra)
• बंगाली : बनसल्फा (Bansalpha), खेतपापड़ा (Khetpapda)
• नेपाली : धुकुरे झार झार (Dhukure jhar), कोईरे कुरो (Kuire kuro), शम्पु फूल (Shampu Phool)
यसरी धुकुरे झार विभिन्न भाषाहरूमा फरक नामले चिनिए पनि यसको औषधीय उपयोग समान छ, विशेष गरी पित्तज्वर र अन्य स्वास्थ्य समस्याहरूमा राहत दिन।
धुकुरे झार (पित्तपापड़ा) का औषधीय गुण
धुकुरे झार कटु, तीतो, शीतल, हल्का, कफ र पित्तलाई शान्त गर्ने, र वायु उत्पन्न गर्ने गुणहरू हुन्छ। यसले शरीरमा रुचि बढाउने, रंग सुधार्ने, पाचन शक्ति बढाउने र प्यास शान्त पार्ने काम गर्दछ। यसले रगतमा पित्त, बान्ता, प्यास, ज्वरो, दाह, अरुचि, थकान, मद, मुटुको रोग, बान्ता, अतिसार, कुष्ठ र कण्डु लाई ठीक पार्न मद्दत गर्छ।
लाल फूल भएको धुकुरे झारले विशेष गरी अतिसार र ज्वरोमा फाइदा पुर्याउँछ। यस झार ले संग्राही (मललाई रोक्ने), कटु, तीतो, शीतल, वात उत्पन्न गर्ने, पेट दुख्ने, ज्वरो, प्यास र कफ पित्तलाई शान्त पार्ने गुण राख्दछ। यसमा आक्षेपरोधी (तन्तुहरूको खिचावट रोक्ने) प्रभाव पनि हुन्छ।
धुकुरे झारका फाइदा र प्रयोग (Uses and Benefits of Dhukure Jhar in Nepali)
सामान्यतया, धुकुरे झारको सबैभन्दा धेरै प्रयोग ज्वरोको उपचारमा गरिन्छ। तर, ज्वरोका अलावा यो अन्य थुप्रै रोगहरू जस्तै कि रुघा-खोकी, आँखाका रोगहरूमा पनि लाभदायक छ। आउनुहोस्, धुकुरे झारको बिरुवाको प्रयोग कुन-कुन समस्यामा गर्न सकिन्छ भन्ने कुरा जानौं।
ज्वरोबाट राहत दिन्छ धुकुरे झार (Benefits of Dhukure Jhar for Fever)
ज्वरो हुनु सामान्य समस्या हो। धेरैजसो वेलामा वात र पित्त दोषको असन्तुलनले ज्वरो आउने गर्छ, जसलाई आयुर्वेदमा पित्तज्वर र वातज्वर भनिन्छ। आयुर्वेदिक विशेषज्ञहरूका अनुसार धुकुरे झारमा यस्ता औषधीय गुणहरू हुन्छन्, जसले ज्वरोलाई जरैबाट हटाउन मद्दत गर्छ।
• प्रयोग विधि: १०-२० मिली धुकुरे झारको काढामा ५०० मिग्रा सुक्खा अदुवाको पाउडर मिसाएर पिउनुहोस्। यसबाहेक, धुकुरे झार र अगस्तको फूलको १०-२० मिली काढामा पनि सुक्खा अदुवा मिसाएर सेवन गर्दा ज्वरो ठीक हुन्छ।
• अन्य विकल्प: मोथे, धुकुरे झार, खसखस, रातो चन्दन, सुगंधबालाको समान मात्रामा काढा बनाएर १०-२० मिलीको मात्रामा सेवन गर्दा ज्वरोमा हुने जलन, धेरै प्यास र पसिनाजस्ता समस्याबाट राहत मिल्छ।
• पित्तज्वरको लागि: धुकुरे झार, अमला , गुर्जो को समान मात्रामा सेवन गर्नाले पित्तज्वरमा आराम मिल्छ।
आँखाका रोगमा फाइदाजनक छ धुकुरे झार
धुकुरे झारको रसलाई आँखामा काजलको रूपमा लगाउँदा आँखाका रोगहरूमा फाइदा हुन्छ। गम्भीर आँखाको समस्या भएमा चिकित्सकको सल्लाहबिना यो प्रयोग नगर्नुहोस्।
मुखको दुर्गन्ध हटाउन धुकुरे झारको फाइदा
यदि तपाईंलाई मुखको दुर्गन्धको समस्या छ भने धुकुरे झारको काढाले कुल्ला गर्नुहोस्। यसले मुखको दुर्गन्धसँगै मुखका अन्य समस्याहरू पनि हटाउन मद्दत गर्छ।
सर्दी-खोकीमा धुकुरे झारको फाइदा
मौसम परिवर्तन हुँदा धेरैलाई सर्दी-खोकीको समस्या हुन्छ। धुकुरे झारको १०-२० मिली काढा सेवन गर्दा कब्जियत, खोकी र सर्दीमा आराम मिल्छ।
उल्टी रोक्न मद्दत गर्छ धुकुरे झार
उल्टी हुने समस्या भएमा धुकुरे झारको १०-२० मिली काढामा मह मिसाएर सेवन गर्नुहोस्। यसले उल्टी रोक्न मद्दत गर्छ।
झाडापखालामा धुकुरे झारको प्रयोग
नागरमोथा र धुकुरे झारको ५० ग्राम पाउडरलाई ३ लिटर पानीमा उमालेर त्यसको १०-२० मिली पिउनुहोस्। यसले शरीरमा भएका अम्ललाई पचाउन मद्दत गर्छ र झाडापखालामा फाइदा पुर्याउँछ।
पेटका चुर्ना जुकाहरू हटाउन मद्दत गर्छ
पेटमा चुर्ना जुका परेमा धुकुरे झार र बिदङ्गको काढा १०-१५ मिली सेवन गर्दा पेटका कीराहरू नष्ट हुन्छन्।
यौनरोग सिफलिसका घाउ निको पार्छ
सिफलिसका घाउमा धुकुरे झारको पातको रस लगाउँदा केही दिनमै घाउहरू ठीक हुन्छन्।
ध्यान दिनुहोस् कि यो जानकारी आयुर्वेदिक सल्लाहका लागि हो, चिकित्सकको सल्लाहबिना गम्भीर समस्यामा यो प्रयोग नगर्नुहोस्।
धुकुरे झार (पित्तपापड़ा) का उपयोगी भागहरू
विशेषज्ञहरूको अनुसार, धुकुरे झारका निम्न भागहरू स्वास्थ्यको लागि उपयोगी मानिन्छन्:
• पञ्चाङ्ग
धुकुरे झारको प्रयोग कसरी गर्ने?
सामान्यतया धुकुरे झारको काढा १०-३० मिलिलिटरको मात्रा वा रस (जुस) ५-१० मिलिलिटरको मात्रा सेवन गर्नुपर्छ। यसबाहेक, यसको चूर्णलाई १-३ ग्राम र यसको पेस्टलाई २-४ ग्रामको मात्रा सेवन गर्न सकिन्छ। गम्भीर रोगहरूको घरेलु उपचारको रूपमा प्रयोग गर्नुअघि चिकित्सकसँग परामर्श गर्नु उचित हुन्छ।
धुकुरे झार कहाँ पाइन्छ वा उमारिन्छ?
नेपाल तथा भारतमा धुकुरे झार प्राय: २६०० मिटरको उचाइसम्म, जस्तै कि पंजाब, दिल्ली, राजस्थान, बिहार, उत्तर प्रदेश, उत्तराखण्ड जस्ता राज्यहरूमा, मुख्य रूपमा गहुँका खेतहरूमा पाइन्छ।
निष्कर्ष (Conclusion)
धुकुरे झार नेपालको ग्रामीण समाजमा धेरै पुस्तादेखि चिकित्सा क्षेत्रमा लोकप्रिय वनस्पति हो। यसको औषधीय गुणहरू आज पनि आधुनिक स्वास्थ्य समस्याहरूको घरेलु उपचारमा उपयुक्त मानिन्छ। यसका पात, जरा, काण्ड, र बिउमा रहेका औषधीय तत्वहरूले विभिन्न रोगहरूको उपचारमा सहयोग पुर्याउँछन्। यद्यपि, यसको प्रयोग गर्दा मात्रा र चिकित्सकीय परामर्श आवश्यक मानिन्छ ताकि यसका फाइदा पूर्ण रूपमा प्राप्त गर्न सकियोस् र साइड इफेक्टबाट बच्न सकियोस्। धुकुरे झारले प्राकृतिक उपचारमा रुचि राख्नेहरूका लागि सुरक्षित र प्रभावकारी विकल्प दिन सक्छ।
ReferenceHindi To Nepali Dictionary Words Starting From बो
Bridging Cultures: Daily Use Hindi Sentences in Parties with Nepali Meaning
Daily Hindi Sentences for Kids with Nepali Translations: A Simple Guide
Daily Office Sentences: Essential Hindi-Nepali Translations for Everyday Use
Daily Use Hindi Sentences for Parents with Nepali Meanings: A Guide for Everyday Conversations
Daily Use Hindi Sentences for Students with Nepali Meaning
Essential Daily Sentences for Market Conversations: Hindi to Nepali and Vice-Versa
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-common-cold/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-loss/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-weight-gain/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cholesterol/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-cough/
https://easyayurveds.com/ayurvedic-treatment-for-back-pain/
50 Medicinal Plants of Nepal Highly Liked by Chinese People
Medicinal Plants Of Nepal ! Genetics, Classification, Preservation, and Applications
35 Essential Medicinal Plants for Your Garden! Growing Health: Cultivating Wellness
100 Rare Medicinal Plants of Karnali Nepal! Impossible to Find Other place.
Top 25 Medicinal Plants For Boosting Memory and Treating Alzheimer
Top 15 Expensive Medicinal Plants of Nepal! Numerous Among Them Are Uncommon Globally
Medicinal Plants Of Gorkha Nepal! Top 55 Herbs Used in Traditional Medication
Bartika Eam Rai Top Songs Lyrics & Chords
Nepali Song Lyrics And Chords of Prabesh Kumar Shreshta
Oshin Karki’s Nepali Songs Lyrics And Chords
All Songs Lyrics Of Wangden Sherpa
Sajjan Raj Baidhya Top Songs Lyrics And Chords सज्जन राज बैध्यका गीतहरु
Aani Chhoyeng Drolma Top 10 Songs Lyrics And Chords
Top 10 Ankita Pun Songs with Lyrics and Chords
Strum Along: Top 24 Sushant KC Songs with Lyrics and Chords
Biggest Collection Of Nepali Songs Lyrics and Chords! All Song in One Site
Top Poem Of Madhabh Prashad Ghimire राष्ट्रकवी माधव प्रशाद घिमिरेका कबिताहरु
10 Famous Nepali Poem Of Mahakabi Laxmi Prashad Devkota
Exploring the Literary Legacy: Bhanubhakta Acharya and His Top Ten Poems In Nepali
11 Types of Poetry with Beautiful Short Nepali Poem
Ten Nepali Poems with English Translations for Poetry Enthusiasts Worldwide
