तुलसीका फाइदाहरू  Tulsi ko Faidaharu In Nepali

नेपालका अधिकांश घरहरूमा तुलसीको बिरुवा (Tulsi Plant) को पूजा गरिन्छ। हाम्रा ऋषिहरूलाई लाखौं वर्ष पहिलेदेखि तुलसीका औषधीय गुणहरूको ज्ञान थियो, त्यसैले यसलाई दैनिक जीवनमा प्रयोग गर्नका लागि यति प्रमुखताका साथ स्थान दिइएको छ। आयुर्वेदमा पनि तुलसीका फाइदाहरू (Tulsi ko Faidaharu)को बारेमा विस्तारमा बताइएको छ। यस लेखमा हामी तपाईलाई तुलसीका फाइदा, औषधीय गुणहरू, र उपयोगका बारेमा विस्तारमा बताउँदैछौं।

तुलसी के हो? (What is Tulsi in Nepali?)

तुलसी एक औषधीय बिरुवा हो जसमा प्रशस्त मात्रामा भिटामिन (Vitamin) र खनिज पाइन्छन्। सबै रोगहरू हटाउने र शारीरिक शक्ति बढाउने गुणहरूले भरपूर यो औषधीय बिरुवालाई प्रत्यक्ष देवी भनिएको छ, किनकि यसको जत्तिको उपयोगी औषधि मानव जातिका लागि अरू कुनै जडिबुटी  छैन। तुलसीको धार्मिक महत्त्वको कारण हरेक घरको आँगनमा यसको बिरुवा लगाइन्छ। तुलसीका धेरै प्रजातिहरू पाइन्छन्, जसमा श्वेत र कृष्ण प्रमुख छन्। यिनलाई राम तुलसी र कृष्ण तुलसी पनि भनिन्छ।

चरक संहिता र सुश्रुत-संहितामा पनि तुलसीका गुणहरूको बारेमा विस्तारमा वर्णन गरिएको छ। तुलसीको बिरुवा सामान्यतया 30 देखि 60 सेमीसम्म अग्लो हुन्छ र यसको फूलहरू साना-साना सेतो र बैजनी रंगका हुन्छन्। यसको पुष्पकाल र फलकाल जुलाईदेखि अक्टोबरसम्म हुन्छ।

अन्य भाषाहरूमा तुलसीका नामहरू (Name of Tulsi in Different Languages)

तुलसीको वनस्पतिक नाम Ocimum sanctum Linn. (ओसीमम् सेंक्टम्) र कुलको नाम Lamiaceae (लैमिएसी) हो। अन्य भाषाहरूमा यसलाई निम्न नामहरूले पुकारिन्छ:

Tulsi in:

Sanskrit : तुलसी, सुरसा, देवदुन्दुभि, अपेतराक्षसी, सुलभा, बहुमञ्जरी, गौरी, भूतघ्नी

Hindi : तुलसी, वृन्दा

Bengali : तुलसी (Tulasi)

Nepali : तुलसी (Tulasi)

Arabi : दोहश (Dohsh)

तुलसीको फाइदा र उपयोगहरू (Tulsi Benefits and Uses in Nepali)

औषधीय उपयोगको दृष्टिले तुलसीका पातहरू निकै गुणकारी मानिन्छन्। यी पातहरू तपाईं सिधै बिरुवा बाट टिपेर खान सक्नुहुन्छ। तुलसीका पातहरूको जस्तै तुलसीका बीउको फाइदाहरू (Tulsi ko Faidaharu) पनि अनगिन्ती हुन्छ। धेरै आयुर्वेदिक चिकित्सकले तुलसीको बीउ र पातहरूको चुर्ण सेवन गर्ने सल्लाह दिन्छन्। यी पातहरूमा कफ-वात दोष कम गर्ने, पाचन शक्ति र भोक बढाउने, तथा रगतलाई शुद्ध गर्ने गुणहरू पाइन्छ।

यसका अतिरिक्त, तुलसीका पातहरू ज्वरो, मुटुसँग सम्बन्धित रोगहरू, पेट दुखाई, मलेरिया र ब्याक्टेरियल संक्रमण आदिको उपचारमा निकै लाभदायक छन्। विशेषज्ञहरूको अनुसार, राम तुलसीको तुलनामा श्याम तुलसी वा कालो तुलसीमा धेरै औषधीय गुण पाइन्छ। आउनुहोस्, तुलसीका अन्य फाइदाहरू (Tulsi ko Faidaharu)को बारेमा विस्तारमा जानौं।

दिमागको लागि तुलसीको फाइदा (Tulsi Leaves Benefits for Brain in Nepali)
दिमागको लागि पनि तुलसीका फाइदाहरू (Tulsi ko Faidaharu) निकै प्रभावकारी छन्। यसको दैनिक सेवनले मस्तिष्कको कार्यक्षमता बढ्छ र मेमोरी पावर तेज हुन्छ। यसका लागि दैनिक 4-5 तुलसीका पातहरू पानीको साथ निलेर खाने गर्नु पर्दछ।

टाउकोको दुखाईबाट तुलसीले  आराम दिलाउँछ (Tulsi Benefits for Headache in Nepali)
धेरै काम गर्दा वा अत्यधिक टेन्सनमा हुँदा टाउको दुखाई हुनु सामान्य कुरा हो। यदि तपाईं पनि प्रायः टाउको दुखाईको समस्याबाट पीडित हुनुहुन्छ भने तुलसीको तेलका केही थोपा नाकमा राख्नुहोस्। यस तेललाई नाकमा राख्दा पुरानो टाउको दुखाई र अन्य टाउकोसँग सम्बन्धित रोगहरूमा राहत मिल्छ। सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा भनेको तुलसीको सही उपयोगको तरीका जान्नु हो।

टाउकोका लिखा जुम्राबाट छुटकारा (Tulsi Helps to Remove Head Lice in Nepali)
यदि तपाईंको कपालमा लिखा जुम्रा  परेको छ र यो समस्या धेरै दिनदेखि ठीक भइरहेको छैन भने कपालमा तुलसीको तेल लगाउनुहोस्। तुलसीको बिरुवा बाट तुलसीका पातहरू लिई त्यसबाट तेल बनाएर कपालमा लगाउँदा त्यहाँ भएका लिखा जुम्राहरू मर्छन्। तुलसीका पातको फाइदाहरू (Tulsi ko Faidaharu) तेल बनाउने क्रममा पनि हुन्छ।

रतन्धोमा तुलसीको रस लाभदायक (Benefits of Tulsi Plant in Night Blindness in Nepali)
धेरै मानिसहरूलाई रातको समयमा स्पष्ट देख्न गाह्रो हुन्छ, यस समस्यालाई रतन्धो भनिन्छ। यदि तपाईं रतन्धोबाट पीडित हुनुहुन्छ भने तुलसीका पातहरू तपाईंको लागि निकै लाभदायक छन्। यसको लागि दिनको 2-3 पटक दुई देखि तीन थोपा तुलसी-पत्र-स्वरसलाई आँखा मा राख्नुहोस्।

साइनोसाइटिसमा लाभदायक तुलसी (Tulsi Benefits for Sinusitis in Nepali)
यदि तपाईं साइनोसाइटिसको रोगी हुनुहुन्छ भने तुलसीका पातहरू वा फूललाई मोलेर सुँघ्नुहोस्। यी पातहरूलाई मोल्दा र सुँघ्दा साइनोसाइटिस रोगबाट चाँडै राहत मिल्छ।

कान दुखाईमा लाभदायक (Benefits of Tulsi Leaves for Ear Pain in Nepali)
तुलसीका पातहरू कान दुखाई र सुन्निएको अवस्थामा पनि प्रभावकारी छन्। यदि कान दुखेको छ भने तुलसी-पत्र-स्वरसलाई मनतातो पारेर दुई-दुई थोपा कानमा राख्नुहोस्। यसले कान दुखाईबाट चाँडै आराम मिल्छ। यसैगरी, यदि कानको पछाडि भागमा सुन्निएको छ भने, तुलसीका पातहरू र अरण्डीको कोपिलालाई पिसेर त्यसमा अलिकति नुन मिसाएर मनतातो बनाएर लेप लगाउनुहोस्। साथै कान दुखाईबाट राहत पाउनका लागि पनि तुलसीका पातहरू खानु होस्।

दाँतको दुखाईमा तुलसिको फाइदा (Tulsi Benefits for Toothache in Nepali)
तुलसीका पत्ताहरू दाँतको दुखाईबाट फाइदा दिलाउनमा पनि प्रभावकारी छन्। दाँतको दुखाईबाट फाइदाहरू (Tulsi ko Faidaharu) पाउनको लागि मरिच र तुलसीका पातको गोली बनाएर दाँतको तल राख्दा दाँतको दुखाईबाट फाइदा हुन्छ।

गला सम्बन्धी समस्याहरूमा फाइदाजनक (Tulsi Leaves Benefits for Throat Infection in Nepali)
चिसो-तातो हुने वा मौसममा परिवर्तन हुँदा प्राय: गला बस्ने वा गला बसेको जस्तो समस्या हुन्छ। तुलसीका पत्ताहरू गला सम्बन्धी विकारहरूलाई हटाउन निकै लाभप्रद छन्। गला सम्बन्धी समस्याहरूबाट फाइदा पाउनको लागि तुलसीको रसलाई हल्का मनतातो पानीमा मिलाएर कुल्ला गर्नुस्। साथै, तुलसी रसयुक्त पानीमा हल्दी र सिधे नुन मिलाएर कुल्ला गर्दा मुख, दाँत, र गला सबै विकारहरू हट्छन्।

खोकीमा तुलसिको फाइदा (Tulsi Benefits for Cough in Nepali)
तुलसीका पातहरूबाट बनेको शरबतलाई आधा देखि डेढ चम्चाको मात्रामा बच्चाहरूलाई र २ देखि ४ चम्चासम्म बयस्कहरूलाई सेवन गराउँदा, खोकी, स्वासप्रश्वास, कुकुर खोकी, र गलाको दुखाइमा फाइदाहरू (Tulsi ko Faidaharu) हुन्छ। यस शरबतमा तातो पानी मिलाएर पिउँदा चिसो र दममा पनि धेरै फाइदा हुन्छ। यो शरबत बनाउनको लागि फुल सहितको तुलसी-पत्र ५० ग्राम, अदुवा २५ ग्राम, र मरिच १५ ग्रामलाई ५०० मिली पानीमा मिलाएर काढा बनाउनुहोस्, चौथाई जति पानी बाँकी रहँदा छानेर र १० ग्राम सानो अलैंचीको मिहिन पिसिएको पाउडर मिलाएर २०० ग्राम चिनी हालेर पकाउनुहोस्। जब एक किसिमको चास्नी बन्यो भने छानेर राख्नुहोस् र यसको सेवन गर्नुहोस्।

सुख्खा खोकी र दममा तुलसिको फाइदा (Tulsi Benefits for Dry Cough and Asthma in Nepali)
तुलसीका पातहरू दमका बिरामीहरू र सुख्खा खोकीबाट पीडित व्यक्तिहरूका लागि पनि धेरै गुणकारी छन्। यसको लागि तुलसीको फूल, सोंठ, प्याजको रस, र महलाई मिलाएर यस मिश्रणलाई चाटेर खाँदा, सुख्खा खोकी र दममा फाइदाहरू (Tulsi ko Faidaharu) हुन्छ।

झाडापखाला र पेट बटार्ने समस्यामा तुलसिको उपयोग (Benefits of Tulsi Leaves for Diarrhea and Stomach Cramps in Nepali)
गलत खानपान वा प्रदूषित पानीको कारणले गर्दा प्राय: मानिसहरू झाडापखालाको चपेटामा पर्छन्। विशेष गरी बच्चाहरूमा यो समस्या धेरै हुन्छ। तुलसीका पातहरू झाडापखाला, बटार्ने समस्या आदिबाट फाइदा दिलाउनमा प्रभावकारी छ। यसको लागि तुलसीका १० पात र १ ग्राम जीरालाई पिसेर महमा मिलाएर सेवन गर्नुहोस्।

अपचमा फाइदा दिलाउँछ तुलसी (Benefits of Tulsi for Indigestion in Nepali)
यदि तपाईंको पाचन शक्ति कमजोर छ वा तपाई अपचको समस्याबाट पीडित हुनुहुन्छ भने तुलसीको सेवन गर्नुहोस्। यसका लागि तुलसीको २ ग्राम फूल लाई पिसेर कालो नुनसँग दिनमा ३ देखि ४ पटक लिनुहोस्।

पिशाबमा जलनबाट छुटकारा (Tulsi Benefits for Urine Irritation in Nepali)
पिशाबमा जलन हुँदा पनि तुलसीका बीउको प्रयोग गर्दा फाइदा हुन्छ। तुलसीका बीउ र जीराको पाउडर १ ग्राम लिएर त्यसमा ३ ग्राम मिश्री मिलाएर बिहान-बेलुका दूधसँग लिनाले पिशाबमा जलन, पिशाब सम्बन्धी रोगहरू, र ब्लैडर इन्फ्लेमेशन मा फाइदाहरू (Tulsi ko Faidaharu) हुन्छ।

पहेले रोगमा तुलसी  लाभदायक  (Tulsi Benefits for Jaundice in Nepali)
पहेले रोग वा कामला यस्तो रोग हो जसको सही समयमा उपचार नगरेमा यो गम्भीर रोग बन्न सक्छ। १-२ ग्राम तुलसीका पातलाई पिसेर मोही सँग मिलाएर पिउँदा पहेले रोगमा फाइदा हुन्छ। साथै, तुलसीका पातहरूको काढा बनाएर पिउँदा पनि पहेले रोगमा फाइदा हुन्छ।

पथरी हटाउनमा फाइदाजनक छ तुलसी (Tulsi Benefits for Stone Problem in Nepali)
पथरीको समस्या हुँदा पनि तुलसीको सेवन गर्दा फाइदा हुन्छ। यसका लागि तुलसीका १-२ ग्राम पातलाई पिसेर महसँग खाँदा पथरीलाई बाहिर निकाल्न मद्दत पुग्छ। तथापि, पथरी हुँदा मात्र घरेलु उपायहरूमा निर्भर नगर्नुहोस्, बरु नजिकैको डाक्टरसँग जाँच गराउनुहोस्।

प्रसव पिडामा तुलसिको फाईदा (Benefits of Tulsi Leaves in Post Delivery Pain in Nepali)

 प्रसवपछि महिलाहरूलाई निकै दुखाई हुन्छ, र यस दुखाईलाई कम गर्न तुलसी (Tulsi plant) का पातहरू धेरै लाभदायक छन्। तुलसी-पत्र-स्वरसमा पुरानो सख्खर मिलाएर प्रसव भएपछि तुरुन्तै पिलाउँदा प्रसवपछि हुने दुखाईबाट फाइदाहरू (Tulsi ko Faidaharu) मिल्छ।

नपुंसकता (Impotence) मा लाभदायक (Uses of Tulsi in Impotence in Nepali)

HOT

Add to cart

Ashwagandha Shilajit Shatavari The Best Combo Set for Your Health

Rated 5.00 out of 5

₨ 45.0

-2%Limited

Add to cart

Brahmi Bati – Brahmi Tablet for Brain, Memory, Good Sleep, Low Stress,And Depression Edible, Drinking, Eating, Pure, Hair Care – Bacopa Monnieri 30 Tablets

Rated 5.00 out of 5

₨ 275.0 Original price was: ₨ 275.0.₨ 269.0Current price is: ₨ 269.0.

-10%Limited

Add to cart

Castor Oil – Arandi Oil Cold Pressed For Baby Massage, Constipation, Healthy Hair, Nail, Eye And Skin Care – Pure, Virgin And Natural Caster Oil 60ml ₨ 200.0 Original price was: ₨ 200.0.₨ 180.0Current price is: ₨ 180.0.

HOT-2%Limited

Add to cart

Chyawanprash – Ayurvedic Immunity Booster for Kids, Adults And Elders, Builds Energy, Strength And Stamina, Strengthens Bones, Enriched Revitalizer 1kg ₨ 1,080.0 Original price was: ₨ 1,080.0.₨ 1,059.0Current price is: ₨ 1,059.0.

तुलसी बीज चूर्ण वा जराको चूर्णमा बराबरको मात्रामा सख्खर मिलाएर 1-3 ग्रामको मात्रामा, गाईको दूधसँग लगातार एक महिना वा छ हप्तासम्म सेवन गर्दा नपुंसकता (Impotence) मा फाइदाहरू (Tulsi ko Faidaharu) हुन्छ।

कुष्ठ रोग (छालाको रोग) मा लाभदायक तुलसीको रस (Benefits of Tulsi Juice for Skin Disorder in Nepali)

यदि तपाई कुष्ठ रोग (छालाको रोग) बाट पीडित हुनुहुन्छ भने तुलसीको सेवनले कुष्ठ रोगलाई केही हदसम्म कम गर्न मद्दत पुर्‍याउँछ। आयुर्वेदका अनुसार 10-20 मिली तुलसी पत्र-स्वरसलाई हरेक दिन बिहान सेवन गर्दा कुष्ठ रोगमा फाइदाहरू (Tulsi ko Faidaharu) हुन्छ।

रोग प्रतिरोधक क्षमता बढाउन मद्दतगार (Tulsi helps to Improve Immunity Power in Nepali) तुलसी (Tulsi plant) को नियमित सेवनले शरीरको रोग प्रतिरोधक क्षमता बढ्छ, जसले गर्दा चिसो, ज्वरो, र अन्य संक्रामक रोगहरूबाट जोगिन मद्दत मिल्छ। 20 ग्राम तुलसी बीज चूर्ण (Tulsi seeds Powder) मा 40 ग्राम मिश्री मिलाएर पिसेर राख्नुहोस्। जाडोमा यस मिश्रणको 1 ग्राम मात्रा केही दिन सेवन गर्दा शारीरिक कमजोरी हट्छ, शरीरको रोग प्रतिरोधक क्षमता बढ्छ, र वात र कफसँग सम्बन्धित रोगहरूबाट छुटकारा मिल्छ। साथै, 5-10 मिली कृष्ण तुलसी-पत्र स्वरसमा दोब्बर मात्रामा गाईको मनतातो घिउ मिसाएर सेवन गर्दा पनि वात र कफसँग सम्बन्धित रोगहरूबाट फाइदाहरू (Tulsi ko Faidaharu) हुन्छ।

मलेरियामा लाभदायक (Benefits of Tulsi for Malaria in Nepali)

तुलसीको बिरुवा (Tulsi Plant) मलेरिया प्रतिरोधी हो। तुलसीको बिरुवा बाट बगेको हावामा केही यस्तो प्रभाव उत्पन्न हुन्छ कि मलेरियाको लामखुट्टे त्यहाँबाट भाग्छन् र यसका वरिपरि आउँदैनन्। तुलसी-पत्रको काढा बनाएर बिहान, दिउँसो, र बेलुका पिउँदा मलेरियामा फाइदा हुन्छ।

टाइफाइडमा लाभदायक (Benefits of Tulsi in Typhoid in Nepali)

यदि तपाई टाइफाइडबाट पीडित हुनुहुन्छ भने तुलसीको  जराको क्वाथलाई 15 मिलीको मात्रामा दिनमा दुई पटक पिउनुहोस्। तुलसी अर्कको फाइदाले टाइफाइडको ज्वरो छिटो निको हुन्छ। त्यति मात्र नभई, 20 को पात र 10 मरिचका दाना मिसाएर काढा बनाउनुहोस् र कुनै पनि प्रकारको ज्वरो भएमा बिहान, दिउँसो, बेलुका यस काढाको सेवन गर्नुहोस्। यसले सबै प्रकारको ज्वरोबाट आराम मिल्छ।

ज्वरोबाट फाइदा (Tulsi Plant Benefits for Fever in Nepali)

प्रयोग अनुसार, तुलसीको बिरुवाबाट 7 तुलसीका पत्र र 5 ल्वाङ्ग लिएर एक गिलास पानीमा उमाल्नुहोस्। तुलसीका पत्र र ल्वाङ्ग लाई पानीमा हाल्नु अघि साना टुक्रा गर्नुहोस्। पानी उमालेर जब आधा मात्र बाँकी रहन्छ, तब थोरै सिधे नुन हालेर मनतातो पिउनुहोस्। यस काढा पिएर केही समयको लागि ओढ्ने ओढेर बाफ लिनुहोस्।

यसले ज्वरो तुरुन्तै कम हुन्छ र चिसो, ज्वरो, र खोकी पनि ठीक हुन्छ। यो काढा दिनमा दुई पटक तीन दिनसम्म लिन सकिन्छ। साना बच्चालाई चिसो ज्वरो लागेमा तुलसी र 5-7 थोपा अदुवा रसमा मह मिलाएर चटाउँदा बच्चाको कफ, चिसो, ज्वरो, ठीक हुन्छ। नवजात शिशुलाई यो थोरै मात्रामा दिनुहोस्।

दाद र चिलाउने समस्यामा तुलसीको फाइदा (Tulsi Ark Beneficial in Ringworm in Nepali)
दाद र चिलाउने समस्यामा तुलसीको रस लाभदायक हुन्छ। यसले दादको चिलाउने समस्यालाई कम गर्छ र साथै त्यसको घाऊलाई चाँडो निको पार्न मद्दत गर्छ। यदि तुलसीको अर्क सेवन गरियो भने यसले रगतमासी गुणका कारण अशुद्ध रगतलाई शुद्ध पार्छ र छालासम्बन्धी समस्याहरूलाई हटाउन मद्दत गर्छ।

मासिक धर्मको अनियमिततामा तुलसीको बीउको फाइदा (Benefit of Tulsi Seed to Regularize Menstruation in Nepali)
शरीरमा बात दोषको वृद्धि हुँदा मासिक धर्मको अनियमितता हुन्छ। तुलसीको बीउमा बातलाई नियन्त्रण गर्ने गुण हुन्छ, त्यसैले यसको प्रयोग मासिक धर्मको अनियमिततामा गर्न सकिन्छ। तुलसीको बीउले कमजोरी हटाउन मद्दत गर्छ, जसका कारण मासिक धर्मको समयमा महसुस हुने कमजोरीलाई हटाउन मद्दत गर्दछ।

सासको दुर्गन्ध हटाउन तुलसीको प्रयोग (Tulsi Beneficial in Bad Breath in Nepali)
सासको दुर्गन्ध प्रायः पाचन शक्ति कमजोर हुँदा हुने गर्छ। तुलसीको पाचन गुणका कारण सासको दुर्गन्ध हटाउन मद्दत गर्छ। यसको स्वाभाविक सुगन्धले पनि सासको दुर्गन्धलाई समाप्त पार्छ।

चोट लाग्दा तुलसीको प्रयोग (Tulsi Beneficial to Treat Injuries in Nepali)
चोट लाग्दा पनि तुलसीको प्रयोग गरिन्छ किनकि यसमा इन्फ्लामेसन घटाउने गुण हुन्छ। तुलसीको यही गुण चोट, घाऊ र त्यसको इन्फ्लामेसनलाई निको पार्न मद्दत गर्छ।

तुलसीको प्रयोगले अनुहारमा निखार ल्याउदछ  (Tulsi Beneficial to Enhance Glow in Nepali)
तुलसीको प्रयोग अनुहारको हराएको निखार फिर्ता ल्याउन पनि गरिन्छ, किनकि यसमा सुख्खा र सन्चो पार्ने गुण हुन्छ। सुख्खा गुणका कारण यसले अनुहारको छालालाई अत्यधिक तेलीय हुनेबाट रोक्छ, जसले खिल र मुखका समस्यालाई हटाउन मद्दत गर्छ। साथै, हिलिङ्ग प्रप्रर्टी ले छालामा परेको निशान र घाऊलाई हटाउन पनि मद्दत गर्छ। यदि तुलसीको सेवन गरियो भने, यसको रगतमासी गुणका कारण अशुद्ध रगतलाई शुद्ध पारेर अनुहारको छालामा निखार ल्याउन मद्दत गर्दछ।

सर्पको टोकाइमा तुलसीको प्रयोग (Tulsi Plant Helps in Treatment of Snake Bite in Nepali)
५-१० मिली तुलसी-पत्र-स्वरस पिलाउँदा र यसको फूल र जरालाई पिसेर सर्पले टोकेको स्थानमा लेप गर्दा सर्पको टोकाइको पीडामा फाइदा हुन्छ। यदि बिरामी बेहोस भएको छ भने यसको रसलाई नाकमा थोपा हाल्नुपर्ने हुन्छ।

तुलसीको सामान्य खुराक
आम रूपमा तुलसीको सेवन तल उल्लिखित मात्रामा गर्नुपर्छ। यदि तपाईं कुनै विशेष रोगको उपचारको लागि तुलसीको प्रयोग गर्दै हुनुहुन्छ भने आयुर्वेदिक चिकित्सकको सल्लाह अवश्य लिनुहोस्।

• चूर्ण: १-३ ग्राम
• स्वरस: ५-१० मिली
• concentrated essence: ०.५-१ ग्राम
• अर्क: ०.५-१ ग्राम
• क्वाथ चूर्ण: २ ग्राम वा चिकित्सकको सल्लाह अनुसार।

तुलसी कहाँ पाइन्छ वा उब्जाइन्छ?
तपाईं आफ्नो घरको आँगनमा पनि तुलसी उब्जाउन सक्नुहुन्छ। सामान्यतया, तुलसीको बिरुवाका लागि कुनै विशेष जलवायुको आवश्यकता हुँदैन। यो जुनसुकै ठाउँमा पनि उब्जाउन सकिन्छ। यस्ता धार्मिक मान्यता छ कि यदि तुलसीको बिरुवाको राम्रोसँग हेरचाह नगरेको वा बिरुवाको वरपर फोहोर राखेको खण्डमा यो तुलसी बिरुवा सुक्छ।

तुलसीसँग सम्बन्धित अक्सर सोधिने प्रश्नहरू

१. के तुलसीको सेवनले इम्यूनिटी बढ्छ?
आयुर्वेदका अनुसार तुलसीमा यस्ता औषधीय गुण हुन्छन् जसले शरीरको रोगहरूसँग लड्ने क्षमता (इम्यूनिटी) बढाउन मद्दत गर्छ। यही कारणले  आयुर्वेदिक चिकित्सकहरू जाडोयाम वा ऋतु परिवर्तनको समयमा तुलसीको सेवनको सल्लाह दिन्छन्। तुलसीको नियमित सेवनले शरीरलाई छिटो रोग लाग्दैन र विभिन्न मौसमी रोगहरूसँग लड्ने क्षमता पनि बढ्छ।

२. सर्दी-खोकीबाट राहत पाउनका लागि तुलसीको प्रयोग कसरी गर्ने?
यदि तपाईं जाडोयाममा प्रायः खोकी-सर्दीबाट पीडित हुनुहुन्छ भने तुलसीको चिया (Tulsi tea) को सेवन गर्नुहोस्। तुलसीको चिया सर्दी-जुकाम हटाउनको लागि रामबाण उपचार हो। तपाईं चाहनुहुन्छ भने बजारबाट सिधै तुलसीको चिया किन्दै प्रयोग गर्न सक्नुहुन्छ, वा घरमा चिया बनाउँदा तुलसीका ३-४ पात हालेर त्यसको सेवन गर्नुहोस्। यसको सेवनले सर्दी-खोकीको लक्षणहरूबाट छिटो राहत मिल्छ।

३. के तुलसीको काढा COVID-19 बाट बचाउन प्रभावकारी छ?
जसरी माथि भनिएको छ कि तुलसी इम्यूनिटी बढाउन मद्दत गर्छ, यही कारण हो कि इम्यूनिटी बढाउन र कोरोना भाइरसबाट बच्नका लागि तुलसीको काढा पिउने सल्लाह धेरैजसो विशेषज्ञहरूद्वारा दिइएको छ। COVID-19 बाट बच्नका लागि हर्बल काढा पिउन भनिएको छ। यस हर्बल काढामा तुलसी मुख्य घटकको रूपमा सामेल छ। तुलसीको काढा अन्य धेरै भाइरल इन्फेक्शनको उपचारमा पनि सहायक छ।

४. जाडोयाममा तुलसी ड्रप्सको प्रयोग कसरी गर्ने?
धेरै मानिसहरूको, विशेष गरी शहरहरूमा, घरमा तुलसीको बिरुवा हुँदैन, यही कारणले गर्दा विगतका केही वर्षहरूमा तुलसी ड्रप्सको प्रयोग धेरै हुन थालेको छ। तुलसीका औषधीय गुणहरू प्राप्त गर्नको लागि यो सबैभन्दा सजिलो तरिका हो। एक कप पानीमा तुलसी ड्रप्सका एक-दुई थोपा हालेर पिउनु स्वास्थ्यका लागि अत्यन्त लाभदायक छ। यो सर्दी-जुकाम लगायत अन्य धेरै रोगहरूको उपचारमा सहायक छ।

५. घरमा तुलसीको काढा कसरी बनाउने?
तुलसीको काढा घरमा बनाउन धेरै सजिलो छ। यसको लागि दुई कप पानीमा तुलसीका केही पातहरू हालेर १०-१५ मिनेटसम्म पानी उमाल्नुहोस्, वा पानी एक चौथाइ बचेसम्म उमाल्नुहोस्। त्यसपछि यसलाई छानेर हल्का मनतातो हुँदा पिउनुहोस्। यो काढा इम्यूनिटी बढाउन, सर्दी-जुकाम हटाउन, र COVID-19 जस्ता गम्भीर रोगहरूबाट बच्नमा सहयोगी छ।

६. बिहान तुलसीका पातहरू खानुका के फाइदाहरू (Tulsi ko Faidaharu) छन्?
तुलसीका पातहरूको सेवनले शरीरलाई धेरै रोगहरूबाट बचाउँछ। आयुर्वेदका अनुसार दैनिक बिहान तुलसीका ४-५ ताजा पात टिपेर चबाएर खानु स्वास्थ्यका लागि अत्यन्त लाभदायक छ। नियमित रूपमा पातहरू खाँदा कफ सम्बन्धी समस्याहरू जस्तै कि दम, खोकी-सर्दी आदिमा राहत मिल्छ साथै यसले डायबिटीज र कोलेस्ट्रोल नियन्त्रण गर्नमा पनि मद्दत गर्छ।

 Reference

https://easyayurveds.com/ayurvedic-medicine-for-diarrhea/